Derecel‹ hassas döKÜm yüzey kal‹tes‹ ve boyutsal hassas‹yet

7.4. Boyutsal Hassasiyete Etki Eden Unsurlar
Dereceli hassas döküm kal›p malzemesi üreticileri, dökümcülerin üretimlerinde yüksek boyutsal
hassasiyete ulaflabilmesi için dökülen metalin büzülmesini karfl›layan genleflen tip kal›p malzemeleri
tasarlay›p üretmektedir. Yüksek boyutsal hassasiyet ihtiyac›n› karfl›layacak bir kal›p mutlaka genleflmelidir.
Kal›plar üzerinde iki genleflme mekanizmas› etkilidir. Bunlar; prizlenme genleflmesi ve ›s›l genleflme
mekanizmalar›d›r. Bunlar›n toplam genleflme üzerindeki oranlar› ve etkinlikleri kal›p malzemesi türüne
göre de¤iflmektedir.
Prizlenme genleflme miktar›n› belirleyen temel faktör, ba¤lay›c› cinsidir. Kal›p malzemesinin suyla
kar›flt›r›lmas› sonucu ba¤lay›c› bileflen hidrate olarak kristalleflir ve prizlenme süresince kristallerini
büyütür. Bu durum belirli bir genleflme sa¤lar. Deneysel sonuçlar göstermifltir ki alç› ba¤l› kal›p
malzemeleri için bu oran, fosfat ba¤l› ve YAÇ ba¤l› kal›p malzemelerine göre oldukça yüksektir. Bu
fark da ba¤lay›c› morfolojisine dayanmaktad›r. Alç› kristallerinin yerleflimi ve flekli, genleflmeyi artt›r›c›
yöndedir. Ba¤lay›c› miktar› ve agrega tane boyut da¤›l›m› genleflme üzerinde etkili parametrelerdir.
Prizlenme genleflmesinde ba¤lay›c›n›n rolü ön plandayken, ›s›l genleflmede agregan›n rolü ön plana
ç›kmaktad›r. Hem alç› ba¤l› hem de fosfat ba¤l› kal›p malzemelerinde tercih edilen silika esasl› kuvars
ve kristobalit, piflme s›ras›nda geçirdikleri allotropik dönüflümler ile ›s›l genleflmeyi desteklerler ve
ba¤lay›c›dan kaynaklanan büzülmeleri karfl›lar. Özellikle alç›, artan s›cakl›¤a ba¤l› olarak geçirdi¤i
anhidrit dönüflümleri ile büzülme gösterir ve alç› oran› artt›kça kal›b›n ›s›l genleflmesi azal›r. Fosfat
ba¤l› kal›p malzemelerinde genleflmeyi as›l sa¤layan ›s›l genleflmedir. Ba¤lay›c› bileflen belirgin bir
büzülme göstermezken silika agrega genleflmeyi sa¤lar. YAÇ ba¤l› kal›p malzemelerinde ise agrega
olarak kuvars kullan›ld›¤›nda toplam genleflmeyi yeterli oranda artt›racak kadar bir ›s›l genleflme
sa¤lan›r. Agrega olarak molokit tercih edildi¤inde ise ›s›l büzülme meydana gelmektedir ve son boyutsal
de¤iflim negatif olmaktad›r. Buna karfl›n molokit, düflük çatlama riski ile güvenli kal›p yap›m›na olanak
sa¤lamaktad›r.
Tart›flma ve Öneriler

---

92

---

93
Genel Sonuçlar
BÖLÜM 8