Derecel‹ hassas döKÜm yüzey kal‹tes‹ ve boyutsal hassas‹yet

2.3.8. Ergitme ve Döküm
Her tak› atölyesi haz›r alafl›m almayabilir, bir k›sm› döküm için gereken alafl›m› ergitme s›ras›nda yapar.
Genellikle saf metal (alt›n, gümüfl) uygun bir master alafl›ma kat›l›r. Tamamen saf metalleri kullanarak
ifle bafllamak yerine bu yöntem daha çok tercih edilir.
Ergitilecek alafl›m›n ayn› boyda taneler fleklinde olmas› tercih edilmektedir. Bu s›cakl›k kontrolünde
avantaj sa¤lar. Alafl›m, küçük parçac›klar halinde oldu¤unda ergitmesi kolay ve h›zl› olur, afl›r› ›s›nma
riski engellenebilir. Ço¤u iflletme alafl›mlamay› ön ergitme ile yapar ve metali suya dökerek taneler
elde eder. Tanelefltirme ifllemi, ergiyik metalin uygun bir potadan, tercihen tabandan boflalan tipte
bir potadan, kar›flt›r›lmakta olan suya dökülmesiyle yap›l›r.
Temel olarak üç ergitme tekni¤i vard›r; gaz torcu, elektrik rezistansl› f›r›n ve indüksiyon ergitme. Torç,
en eski ergitme tekni¤idir ve modern dökümhanelerde kullan›m› art›k çok s›n›rl›d›r. Propan veya do¤al
gaz özellikle tercih edilir çünkü asetilene göre daha temiz alev verir. Ergitme için kullan›lacak alev
indirgeyici olmal›d›r, indirgeyici alev parlak mavi renkte ve düflük gürültülü olmal›d›r. ‹ndirgeyici alevin
oksijen içeri¤i düflüktür, bu sayede çevresinden oksijen alarak metali oksitlenmeye karfl› korur. Hemen
hemen her alafl›m torç ile ergitilebilir.
Elektrik rezistansl› ›s›tma daha yeni sistem olan indüksiyonun gelmesine kadar yayg›n olarak kullan›lm›flt›r.
Rezistans ile ergitme kapal› bir ortam sa¤lar ve atmosfer kontrolü mümkündür. Ergitme inert (azot
veya argon) ortamda veya zay›f indirgeyici ortamda gerçekleflebilir. Rezistans ile ergitmede, beyaz
alt›n alafl›mlar› için gereken yüksek s›cakl›klar› elde etmek zordur. Her durumda ergitme ifllemi yavaflt›r.
‹ndüksiyon ile ergitme en modern metottur ve neredeyse büyün yeni nesil döküm makinelerinde
kullan›lmaktad›r. ‹ndüksiyon ergitme çok h›zl›d›r ve kar›flt›rma etkisi ile h›zl› ›s›l ve kimyasal
homojenizasyon sa¤lar. ‹ndüksiyon ›s›tman›n frekans› düflürüldükçe kar›flt›rma etkisi artar.
Ergitme hassas dökümün metalurjik içeri¤i en yüksek olan ad›m›d›r. Bu nedenle baz› temel kurallar›
izlemek çok önemlidir.
1. Ergitmeden önce yeterli miktarda k›ymetli metal alafl›m› hesaplanmal›d›r: Mum a¤ac›n›n a¤›rl›¤›n›n
alafl›m›n yo¤unlu¤u ile çarp›m› ergitme için gereken minimum alafl›m a¤›rl›¤›n› verir. Hesaplanan
bu metal a¤›rl›¤› döküm a¤z›n›n tamamen dolabilmesi için bir miktar art›r›l›r.
2. Ergitme flarj›nda geri dönüflüm hurdas› minimum miktarda tutulmal›d›r, %50 den daha fazla 
hurda metal kullan›lmamal›d›r.
3. Ergitilen hurda metal tamamen temizlenmeli, oksitler ve kal›p malzemesi art›klar› bulunmamal›d›r.
4. Tercihen tanecik fleklinde alafl›m kullan›lmal›d›r. Daha önceki ifllemlerden gelen hurda kullan›ld›¤›
zaman kullanmadan önce yeniden ergitilerek tanecik çekline getirilmesi tavsiye edilir.
5. Ergiyik, ergimenin ard›ndan homojenleflmesi için kar›flt›r›lmal›d›r. Modern indüksiyon ›s›tma 
sistemlerinde kar›flma elektromanyetik etkileflimle gerçekleflir. Aç›k f›r›nlarda torç veya rezistansl›
ergitmelerde kar›flt›rma elle uygun refrakter bir çubuk ile yap›l›r, metalin kirlenmesinden kaç›n›l›r.
6. Metal ergiyik halde, oksitlenmeyi ve buharlaflmayla alafl›m elementi kayb›n› s›n›rlamak için 
mümkün oldu¤u kadar k›sa süre tutulmal›d›r.
7. Dökümden önce metal s›cakl›¤› alafl›m›n ergime s›cakl›¤›n›n üzerine ç›kart›lmal›d›r (üst ›s›). 
Gereken üst ›s› miktar›; alafl›ma, parça flekline boyutuna ve döküm ekipman›na ba¤l›d›r. Her 
durumda üst ›s› derecesi mümkün oldu¤u kadar düflük tutulmal›d›r. Tabandan boflalan potal› 
modern döküm makinelerinde s›cakl›k 50 °C, aç›ka¤›zl› devirmeli potayla doldurulan sistemlerde
de 75-100 °C kadar yüksek olmal›d›r [11].

---

32
Hassas Döküm Yöntemi
Modern döküm makinelerinde s›v› metalin kal›ba doldurulmas› otomatik olarak gerçekleflir.  Ergitme
ve döküm ifllemi makinenin özel yaz›l›m› ile kontrol edilir. Ço¤u statik döküm makinesinde boflaltma
pota taban›ndan gerçekleflir, bu flekilde metalin s›cakl›k kayb› en az olur.  E¤er makine devrilen tipte
bir potaya sahipse fazladan s›cakl›k kayb› 80-100 °C 'd›r. Özellikle gaz bofllu¤u gibi hatalar› minimize
etmek için derece ve s›v› metal s›cakl›¤› mümkün oldu¤u kadar düflük tutulmal›d›r. Bu nedenle yeni
bir parçan›n üretimine bafllamadan önce uygun sistem s›cakl›¤›n› bulmak için bir dizi test yap›lmal›d›r.
“Sistem s›cakl›¤›” terimi s›v› metal ve derece s›cakl›¤› anlam›na gelmektedir.
S›v› metal kal›p bofllu¤una dolduktan sonra kat›laflma hemen bafllar. S›v› metal ile derece aras›ndaki
s›cakl›k fark› her zaman yüksektir (yaklafl›k 400 °C veya daha fazla). Bu nedenle kal›ba dolan metal
kal›p yüzeyinden kat›laflmaya bafllar ve kat›laflma iç bölgelere do¤ru devam eder. E¤er mum a¤ac›
do¤ru flekilde bir araya getirilmiflse, ara yolluklar do¤ru tasarlanm›flsa ve do¤ru çapta ana yolluk
kullan›lm›flsa do¤rusal kat›laflma sa¤lam›fl olur ve çekme bofllu¤u ana yollukta ve yolluk a¤z›nda
meydana gelir. Çekme ve gaz boflluklar› e¤er döküm parçalarda olufluyorsa süreç parametreleri makul
bir flekilde de¤ifltirilmelidir [11]. fiekil 2. 9'da çeflitli tak› döküm a¤açlar› görülmektedir.