Dərs kitabları №: 1 Ünvan: az6200, Zaqatala Şəhəri, Heydər Əliyev prospekti №: 88

3. Ərəbistan yarımadasındakı digər etiqadlar
Yəhudilik Mərkəzi Ərəbistana kənardan daxil olmuş bir dindir. 
Yəhudilərin bura ilk dəfə Qüdsdəki məbədin romalılar tərəfindən 
dağıdıldığı e.ə. 70-ci ildə gəldikləri ehtimal olunur. Buradan qaçan 
yəhudilər öz bilgi və bacarıqları ilə Hicazdakı ərəblərə təsir etmişlər. 
Yəhudilik ərəblər arasında yayılmasa da, Yəsribdəki Övs və Xəzrəc 
qəbilələri  arasında  bu  dinə  sitayiş  edənlər  vardı.
9
  Məkkədə  də 
7   Nuh, 71/23-24
8   İbn Kəlbi, Bütlər kitabı, s. 50, 51.
9   İbn Hişam, əs-Siratun-Nəbəviyyə, I/82

---

TƏFSİR ÜSULU VƏ TARİXİ
16
qəbilə münasibətlərini möhkəmləndirmək məqsədilə qüreyşlilərin 
yəhudi qızları ilə evləndikləri tarixə məlumdur.
Xristianlıq  isə,  məzəhəb  çəkişmələri  nəticəsində  Ərəbistana 
gəlib  çıxmışdır.  431-ci  ildəki  Efes  qurultayında  aforoz  olunanlar 
İraqa qaçmış, bunların bir hissəsi Suriya ilə Hicaz arasındakı çöllərə 
yerləşmidi.  Ancaq  Yəsribdə  yəhudilər  də  yaşadığı  üçün  buraya 
gəlib çatmamışdılar.
Romanın  Şimali  Ərəbistandakı  müttəfiqləri  Salehilər  və  Qəs-
sanilər  xristianlığı  qəbul  etmişdilər.  Məsələn,  Salehi  məliki  Da-
vud  bir  monastr  tikdirmişdi.  Xristianlıq  eyni  zamanda  İranın 
ərəb müttəfiqlərindən olan Lahmilər arasında da yayılmışdı. İkin-
ci  Lahmi  kralı  İmrul-Qeys  xristianlığı  qəbul  etmişdi.  Son  Lahmi 
kralı  Numanın  da  xristian  olduğu  söylənilir.  Lahmilərin  paytaxtı 
Hirədə kilsə və monastrlar var idi. Bu şəhər həm də Bizans xristi-
anlığının təqibindən qaçanlar üçün sığınacaq yeri olmuşdu. Xris-
tianlıq Yəmənə isə IV əsrdə gəlmişdi və burada xristianlar əsasən 
Nəcranda yaşayırdılar.
Sabiilikdə İslamdan əvvəl bu ərazidə mövcud olan dinlərdən 
idi. Quranda da bu din mənsublarından bəhs olunmuşdur.
10
 An-
caq Quranda onların etiqadlarından və ibadıət şəkillərindən bəhs 
olumur. Sabiilər haqqındakı araşdırmalar, onların həm müqəddəs 
kitaba, həm də fərqli etiqada sahib olduqlarını göstərir. Onlar İslam 
gəldiyi  zaman  Bəsrə  körfəzinin  şimalında  yaşayırdılar.  Sabiiliyə 
əsasən  Yəhudiliyin  təsirləri  olmuşdur.  Bu  dində  vaftizə  bənzər 
ayinlərin olduğu da bildirilir.
11
10  bax: Bəqərə, 2/62; Maidə, 5/69; Həcc, 22/17
11   Geniş məlumat üçün bax. Şinasi Gündüz, Son Gnostikler, Ankara, 
1995.

---