E. İctiami (sosial) təfsir
“İnsanın hidayət yönünü və sosial problemləri ələ alan təfsir
metoduna ictimai təfsir deyilir”. XIX əsrin axırlarında ortaya
BAŞLANĞICDAN GÜNÜMÜZƏ QƏDƏR TƏFSİR CƏ RƏYANLARI
209
çıxan bu təfsir məktəbinin banisi misirli alim Məhəmməd Abduh-
dur (vəfat-1323/1905). Abduh əl-Əzhər universitetində müəllim
vəzifəsində işləyərkən özünə məxsus bir metodla təfsir dərslərini
verirdi. Məhz ictimai təfsir də onun bu metodları sayəsində mey-
dana gəlmişdi.
O hər hansı bir müfəssirin təsirinə düşməsin deyə heç bir təfsirə
baxmadan Quranı təfsir etməyə çalışırdı. Ancaq dil yönündən bir
problemlə qarşılaşdıqda “Cəlaleyn” təfsirindən istifadə edirdi. Belə
etməsinin səbəbini isə, Allahın qiyamət günündə insanları başqa-
larının fikirlərinə görə deyil, əksinə hidayətə və irşada çatdırmaq
üçün nazil etdiyi kitabına və bu kitabı izah edən Peyğəmbərin
(s.ə.s.) sünnəsinə görə hesaba çəkəcəyi ilə açıqlayırdı. Məhz bu
səbəbə görə Quran barəsində keçmişdə söylənilən şeylərin mütləq
surətdə müraciət edəcəyimiz qaynaqlar olmadığını iddia edirdi.
Keçmiş müfəssirlərin təqib etdiyi klassik metodun xaricində
bir metod izləyən Abduh təfsir metodunun əsas qayəsi bəşəriyyətə
dünya və axirət səadəti bəxş edən Quranı doğru anlamaq və onu
məramına uyğun şəkildə təfsir etməkdir. Abduh, Quranı sırf qram-
matik cəhətdən ələ alıb təfsir etməyi doğru saymırdı. O, əsl təfsirin
Quranın sözlərindən nə qəsd edildiyini ortaya qoyan, etiqad və
əxlaq kimi mövzularda ruhları cəzb edərək insanları, Quran buyu-
ruqlarına görə əməl etməyə sövq edən təfsir olduğunu söyləyirdi.
Əlbəttə, müfəssir Quranı izah edərkən ayələrdəki bəlağətə və
qrammatik qaydalara da yer verməlidir. Ancaq bu heç vaxt ehtiyac
miqdarını aşmamalıdır. Çünki Quranın məqsədi bu deyildir.
Onun yaşadığı dövrdə elmi və texniki tərəqqi günü-gündən ar-
tırdı. Bunun nəticəsində də dinə qarşı hücumlar get-gedə çoxalırdı.
Dini müdafiə edən alimlərin bu hücumlara cavab vermələri lazım
idi. Başda Abduh olmaqla bu təfsir məktəbinə mənsub olan alimlər
|
