TƏFSİR ÜSULU VƏ TARİXİ 138
duğu peyğəmbərlərini, bu andlar vasitəsi ilə təyid etmişdir (dəs-
təkləmişdir).
c. Qurandakı andların hikmətlərindən biri də, and içilən şeyin
qiymətini, dəyərini və əhəmiyyətini göstərməkdir.
3. Qəsəm felinin əvvəlində nəfy ədatının işlənməsi Qurandakı andlarla əlaqədar üzərində durulması lazım olan
əsas məsələlərdən biri də, qəsəm felinin əvvəlində nəfy ədatı “lə”nin
gəlməsidir. Bu cür and içmənin İslamdan əvvəlki ərəblər arasında
da mövcud olduğu söylənilir. Müfəssirlər “lə uqsimu” şəklində
iş lənən andın bu növü barədə müxtəlif fikirlər səsləndirmişlər ki,
bun lar aşağıdakılardır:
a. Bu ifadədəki “lə” ədatı kəlamın ahəngini gözələşdirmək
üçün işlənmişdir. Bu nəfy ədatı olmayıb ziyadə hərfdir. Lakin Razi
bu görüşə qarşı çıxmışdır.
b. Qəsəm felinin əvvəlindəki bu ədat təkid üçün yazılmışdır.
Yəni andı qüvvətləndirmək üçün buraya qoyulmuşdur.
c. Bu ədat nəfy ədatıdır. Lakin bu iki mənada işlənə bilər. Bu
ədat ya, özündən əvvəlki kəlama inkar mənası verir. Məsələn,
Qiyamə surəsinin ilk aysəindəki “lə” ədatı, müşriklərin öldükdən
sonra dirilmə haqqındakı inkarlarını rədd edərək, “Xeyr! Məsələ heç də sizin söylədiyiniz kimi deyil, qiyamət gününə və özünü qınayan nəfsə and içirəm ki, insan onun sümüklərini bir yerə toplayamayacağımızımı zənn edir?” şəklində bir məna ortaya qoyur. Və yaxud da bu nəfy
ədatı, önündə gəldiyi qəsəmə (and) inkar mənası verir. Bu görüş
Əbu Müslim İsfəhaninin görüşüdür. Ona görə yuxarıdakı ayənin
mənası belə olur: “Qiyamət gününə və özünü qınayan nəfsə and içməyə belə ehtiyac olmadan deyirəm ki, əgər insan onun sümüklərini bir yerə
