Dərs vəSAİTİ Az ərbaycan Turizm və Menecment Universitetinin t ədris-Metodik Şurasının

 

 

11.1. 

Postsovet məkanında regional təhlükəsizlik 

sistemi 

 

Postsovet m

əkanında  RTS-ni səciyyələndirərkən biz 

başlıca olaraq bu regionu “böyük dövlətə mərkəzləşmiş regio-

nal t

əhlükəsizlik kompleksi” (RTK) kimi müəyyənləşdirən Re-

gional T

əhlükəsizlik Kompleksləri Nəzəriyyəsinin (RTKN) nə-

z

əri-metodoloji aparatına əsaslanırıq. 

Keçmiş SSRİ məkanında yaranmış regional sistemin mə-

kan miqyasi v

ə  siyasi strukturun özünəməxsusluğu  onu  stan-

dart RTK kimi q

əbul etməyə  imkan vermir. Çünki bu halda, 

RTKN-in mü

əyyən etdiyi kimi, iştirakçı-dövlətlərin təhlükəsiz-

 

151 

---

Cənnətxan Eyvazov 

lik maraqlarinin qarşılıqlı asılılığı onların coğrafi yaxınlığı ilə 

mü

əyyənləşir [23, 188] və burada “... regionun təhlükəsizlik di-

na

mikası, onun mərkəzində  yerləşən bir böyük dövlət tərəfin-

d

ən müəyyən edilmir” [24, 55]. 

Keçmiş  metropoliyadan  ayrılmış  YMD-lər özləri lokal 

dövl

ətlərarası  sistemlər  –  regional təhlükəsizlik subkompleks-

l

əri (müvafiq olaraq Avropa hissəsində – Latviya, Litva, Esto-

niya v

ə Ukrayna, Belarus, Moldova; Qafqazda – Azərbaycan, 

Erm

ənistan və  Gürcüstan; Mərkəzi Asiyada –  Qazaxıstan, 

Qırğızıstan,  Tacikistan,  Türkmənistan, Özbəkistan)  formalaş-

dırmışlar. Yaranmış regional altsistemlərin bir-birindən nisbə-

t

ən muxtar müstəvidə fəaliyyətə başlamasına baxmayaraq, Ru-

siya onları vahid RTS “torunda” birləşdirən “mərkəz” funksi-

ya

sını özündə saxlaya bilmişdir.  

Postsovet m

əkanının  təhlükəsizlik  sisteminin  inkişafının 

ilk dövründ

ən fərqli olaraq, bugünkü mövcudluq SSRİ-nin üç 

keç

miş  Pribaltika  respublikasnın  (Latviya, Litva və  Estoniya) 

Av

ropa  (Avropa  İttifaqı)  instusional  RTK  ilə  birləşməsindən 

do

ğan dəyişiklikləri nəzərə almağı tələb edir.

6

 

Bu d

əyişiklikləri nəzərə  alaraq, postsovet məkanında 

mövcud RTS-nin s

əciyyələndirilməsində Postsovet Təhlükəsiz-

lik Makr

okompleksi (PTM) ideyasının istifadəsini məqsədəuy-

ğun  hesab  edirik  [13;  31;  32;  33;  34;  35].  Müvafiq  olaraq, 

PTM-nin cari  strukturu 12 elementd

ən – Rusiya Federasiyası 

+11 YMD-d

ən təşkil  olunmuş  üç  subkompleksdən (Belarus, 

Moldova, Ukrayna; Az

ərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan; Qaza-

xıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmınistan, Özbəkıstan) iba-

r

ətdir.   

PTM-nin strukturunda Rusiya regional miqyasda öz t

əsi-

rini davamlı saxlamaq imkanına malik yeganə geosiyasi aktor 

v

ə bütün qeyd edilən altsistemlərdə YMD-lər üçün təhlükəsiz-

6

 

Yada salırıq ki, 2004-cü ildə bu keçmiş sovet respublikakarı Avropa İtti-

faqına  və NATO-ya daxil olmuşlar ki, bu da ən azı, onların  Avropa RTK 

instusional str

ukturunda yer alması deməkdir. 

 

152 

                                                           

---