Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

partnyorlar  arasındakı  ərazi yaxınlığı ilə müəyyən olunan, 
həmhüdud ölkələrin və qüvvələrin maraqları arasında 
bağlılıq münasibəti yaradan növlərindən biridir. 
Soyuq müharibənin
20
 başa çatması  və ikiqütblüyün 
aradan qalxması  əvvəlki xarici siyasət oriyentirlərinin 
                                          
tətbiq eməklə  həlli yolu kimi ən labüd formalardan biri olacağı 
proqnozlaşdırılır. 
 
20
 
“Soyuq müharibə”nin başa çatması  və  Şərqlə  Qərb arasındakı 
gərginliyin azalması gizli münaqişələrin açıq münaqişələrə 
çevrilməsinə, uzun müddət boğulmuş  səylərin isə özünü tam gücü ilə 
büruzə verməsinə  şərait yaratmışdır. Həqiqətən də soyuq müharibə 
dövründə böyük dövlətlər və onların daxil olduqları bloklar arasındakı 
qarşıdurmadan və ideoloji antaqonizmdən qaynaqlanan münaqişələrin 
bir qədər zəifləməsi fonunda ölkədaxili münaqişələrin sürət götürməsi 
açıq şəkildə nəzərə çarpır.
 
 
56 
 
dağılmasına gətirib çıxarmış, eyni zamanda siyasət elmi, 
beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsi və eləcə də jurnalistika 
tərəfindən istifadə olunan nəzəri proqnozlaşdırma 
potensialının zəif olmasını aşkar etmişdir.  
Vəziyyətin paradoksallığı  (yun.  paradoxos – inanıl-
mazlığı) ondan ibarətdir ki, həm sovet elmində, həm də 
sovet jurnalistikasında, eləcə  də onun tərkib hissəsi olan 
Azərbaycan jurnalistikasında geosiyasət mövzusu 1990-cı 
illərin başlanğıcına kimi faktiki olaraq yasaq edilmiş mövzu 
idi və bu termindən istifadə edilmirdi. Bu nə ilə bağlı idi? 
Sovet tərəfinin fikrinə görə, bu, K.Haushofer, A.Qrabovski, 
E. Obst, O.Maull, V.Zivert və K.Vovinkelin adları  və 
onların hazırladıqları konsepsiyanın faşist Almaniyasında 
aldığı statusla, həmçinin geosiyasətin müstəmləkəçiliyə, 
ekspansionist (lat. expansio - təsir dairəsinin genişlənməsi) 
xarici siyasətə bəraət qazandırması ilə bağlı idi. 
Lakin 1980-1990-cı illərdə  Şərqi Avropa və Sovet 
İttifaqı  məkanında baş vermiş hadisələr bu termini 
regiondakı dövlətlərin elmi dövriyyəsinə  və jurnalistikanın 
fəaliyyət dairəsinə daxil edir. 
KİV-in iştirakı  və  cəhdləri ilə artıq geosiyasət 
beynəlxalq aləmdə inqilabi dəyişikliklərə  gətirib çıxaran 
başlıca qanunauyğunluqların, 
ənənələrin, amil və 
hərəkətverici qüvvələrin dərk edilməsi üçün açar rolunu 
oynayan biliyə çevrilir. Onun fundamentini dünya 
nizamının özülü sayılan nəzarət olunan məkan konsepsiyası 
təşkil edir. 
Bütövlükdə, o cümlədən kütləvi informasiya 
vasitələrinin səhifələrində geosiyasətə populyarlıq gətirən 
digər bir aspekt ona xas olan coğrafi və  məkan 
determinizmidir.  Lakin bəzən belə  də olur ki, həm 
geosiyasət özü, həm də jurnalistika dünyada baş verən 
dəyişikliklərlə, o cümlədən dövlətlərin beynəlxalq aləmdə 

---

57 
 
strateji davranışlarını müəyyən edən təməl amillərinin 
çevikliyi ilə ayaqlaşa bilmir. 
Geosiyasət ideyaları  XIX  əsrin sonu – XX əsrin 
əvvəllərində dövlət ekspansiyası proseslərinin təhlili üçün 
istifadə olunmağa və dərhal da mətbuatda öz əksini tapmağa 
başlamışdır. Geosiyasətin həm inkişaf səviyyəsini, həm də 
onun öz əksini tapdığı mətbuat materiallarını tədqiq edərək 
onu aşağıdakı növlərə bölmək olar: 
 
1.
 
Ənənəvi geosiyasət; 
2.
 
II Dünya müharibəsindən sonrakı dövr geosiyasəti 
(elmi-texniki inqilabla əlaqədardır); 
3.
 
1960-1970-ci illərin geosiyasəti; 
4.
 
Müasir geosiyasət (başlanğıcını 1980-1990-cı 
illərdən götürür).