Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

Roma klubu üçün hazırlanan məruzələr 
 
Roma klubunun egidası altında hazırlanan ilk məruzə 
dünyadakı  vəziyyəti  əks etdirmək üçün ilk cəhd olan 
“Dünya-1” adlı riyazi model idi. Bu modelin yaradıcısı 
Massaçuseti Texnoloji Universitetinin tətbiqi riyaziyyat və 
kibernetika üzrə professoru Cey Forrestor idi. O, dörd həftə 
ərzində primitiv bir model hazırlamışdı  və bu model 
aşağıdakı 5 parametr arasındakı əlaqələri əks etdirən 40-dan 
artıq qeyri-xətti tənlikdən ibarət idi: 
 
1.
 
əhali; 
2.
 
kapital qoyuluşu; 
3.
 
bərpaolunmayan resurslardan istifadə; 
4.
 
ətraf mühitin çirklənməsi; 
5.
 
ərzaq istehsalı. 
 
Bununla da, ilk dəfə olaraq qlobal modelləşdirmə 
ideyası  həyata keçirilir. Model bəşəriyyətin qaçılmaz 
fəlakətə doğru getdiyini öncədən xəbər verirdi. Lakin 
primitiv və kobud olduğundan daha təkmilləşdirilmiş 
modelin hazırlanması  qərara alınır. Forrestorun təklifi ilə 
dünyanın inkişafının yeni modelinin hazırlanması üçün 
qrupa Dennis Medouz rəhbərlik edir. Medouz Forresterin 
iqtisadi-riyazi modellərindən istifadə edərək “Dünya-3” 
modelini yaradır.  
Beləliklə, 1972-ci il martın 12-də Vaşinqtonda 
Smitson Universitetində Roma klubuna “İnkişafın 
hüdudları” adlı ilk məruzə  təqdim olunur. Bu məruzənin 
müəllifi sistemli dinamika üzrə mütəxəssis, Massaçuset 
Universitetinin professoru Dennis Medouz idi. 
Model gələcək barədə olduqca bədbin proqnozlar 
verirdi. Məruzədə deyilirdi ki, 75 ildən sonra Yer 
kürəsindəki resurslar tükənəcək,  ərzaq çatışmazlığı isə 
böhran vəziyyətinə çatacaqdır. 

---

49 
 
Həmin vaxtdan 1990-cı ilə qədər klubunun təşəbbüsü 
ilə 20-yədək fundamental və xeyli sayda digər tədqiqat işləri 
aparılmış və onların nəticələri Roma klubuna məruzələr for-
masında təqdim olunmuşdur. Kluba təqdim olunan və 
dünyada mövcud olan qlobal problemləri  əhatə edən  əsas 
məruzələr aşağıdakılardır: 
 
1.
 
“İnkişafın hüdudları”, 1972-ci il. (rəhbəri 
D.Medouz); 
2.
 
“Bəşəriyyət dönüş nöqtəsində”, 1974-cü il. (rəhbəri 
M.Mesaroviç və E.Pestel); 
3.
 
“Dünya nizamının yenidən baxılması”, 1976-cı il. 
(rəhbəri Y.Tinbergen); 
4.
 
“Bəşəriyyət üçün məqsədlər”, 1977-ci il. (rəhbəri 
E.Laslo);  
5.
 
“Qarətçilik əsrinin hüdudlarından kənarda”, 1978-ci 
il. (rəhbəri D.Qabor); 
6.
 
“Enerji: geriyəsayma”, 1978-ci il. (rəhbəri 
T.Montbrill); 
7.
 
“Təlimin hüdudları yoxdur”, 1979-cu il. (rəhbəri 
C.Botkin, M.Elmancera və M.Malitsa); 
8.
 
“Üçüncü dünya: dünyanın dörddə üçü”, 1980-ci il. 
(rəhbəri M.Qrenye); 
9.
 
“Rifah və firavanlıq haqqında dialoq”, 1980-ci il. 
(rəhbəri O.Carini); 
10.
 
“Gələcəyə aparan marşrutlar”, 1980-ci il. (rəhbəri 
B.Qavrilişin); 
11.
 
“Mikroelektronika və  cəmiyyət”, 1982-ci il. 
(rəhbəri Q.Fridrix və A.Şaff); 
12.
 
“Ayağıyalınların inqilabı”, 1985-ci il. (rəhbəri 
B.Şnayder); 
13.
 
“Birinci qlobal inqilab” 1989-cu il. (rəhbəri 
A.Kinq və B.Şnayder).