Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elm və

hüquqlarının hüquqi müdafiəsinin əsas vasitəsi bunlardır: 
1) hüquqların tanınması; 
2) hüquqların pozulmasına qədər mövcud olan vəziyyətin bərpası  və hüquqların pozulmasına 
təhlükə yaradan hərəkətlərin qarşısının alınması; 
3) mübahisəli əqdlərin etibarsız sayılması və əqdin etibarçızlığı nəticəsinin tətbiq olunması; 
4) dövlət hakimiyyəti orqanlarının və ya yerli özünüidarə orqanlarının aktının qüvvəsini itirmiş 
sayılması; 
5) öz hüquqlarının özünümüdafiəsi; 
6) itkinin ödənilməsi; 
7) qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər üsullar. 
Bu və ya digər şəxsin torpaq sahəsinə hüquqlarının hüquqi olaraq tanınması haqqında söhbət, əsasən, ya 
bu hüquqlar çoxdan əldə ediləndə, ya bir hüquq növünün digərinə yenidən qeydiyyatı zamanı, ya da bir şəxsin 
digərinin torpaq sahəsinə olan hüquqlarına iddia etdikdə gedə bilər. 
Torpaq sahəsinə hüquqlar faktiki pozulduğu zaman – bütün torpaq sahəsinin və ya onun bir hissəsinin 
özbaşına tutulması – və həmin halda mübahisənin həlli zamanı, ya hüquq pozuntusu olana qədər mövcud olmuş 
vəziyyət bərpa olunur (məsələn, özgə torpaq sahəsində ucaldılmış qanunsuz tikinti sökülür), ya da hüququ pozan 
və ya hüququn pozulmasına təhlükə yaradan hərəkətin qarşısı alanır. Məsələn, sahiblik hüququnun ləğvi ilə 
əlaqədar olmayan, onun hüququnun pozulmasının aradan qaldırılması haqqında mülkiyyətçinin neqator iddiasını 
(neqator iddia -  sahiblikdən məhrum etməklə  əlaqədar olmayan pozğunluqların aradan qaldırılması 
tələbləri) araşdıran zaman qonşu torpaq sahəsində sanitar-epidemioloji və ya təbiəti mühafizə tələblərinə cavab 
verməyən qurğuların köçürülməsi haqqında qərar çıxarıla bilər; torpaq sahəsindən məqsədli təyinatı üzrə 
istifadəni qeyri-mümkün edən ağacların kəsilməsi haqqında qərar çıxarıla bilər və s. 
Əgər, torpaq sahəsi ilə  əqd nəticəsində  tərəflərdən birinin hüquq və  mənafeləri pozulmuşsa, o zaman 
həmin əqd məhkəmədə baxıla və ondan irəli gələn bütün nəticələri ilə etibarsız hesab oluna bilər. Belə ki, yalnış 
təsir altında baş tutmuş əqd bu yanlışlıq çox olduqda, məhkəmə tərəfindən tərəflərin iddiası ilə etibarsız sayıla 
bilər. Tərəflərdən birinin nümayəndəsinin digər tərəflə yalan, zor, təhlükə və zərərli razılaşmanın təsiri altında 
bağlanmış əqd, həmçinin digər tərəfə nisbətən özü üçün çox səmərəsiz şəraitdə ağır vəziyyətdə bağlanmış əqd 
zərərçəkənin iddiasına görə məhkəmədə etibarsız sayıla bilər. 

---

82 
 
Əgər,  şəxsin torpaq sahəsinə olan hüquqları, qanunu pozmaqla dövlət orqanlarının və  bələdiyyələrin 
qəbul etdiyi qərar nəticəsində pozularsa, bu aktlar məhkəmədə etibarsız sayılırlar. Aktın məhkəmədə etibarsız 
sayıldığı halda pozulmuş hüquq bərpa olunmalı  və ya digər qanunla müəyyən olunmuş üsullarla müdafiə 
olunmalıdır. 
Torpaq hüquqlarının özünümüdafiəsi zamanı özünü müdafiə üsulları pozuntuyla eyni ölçüdə olmalıdır və 
onun qarşısını almaq üçün lazım olan təsir həddini aşmamalıdır. Məsələn,  əgər bir şəxsin qanuni 
sənədləşdirilmiş torpaq sahəsində digər şəxs tərəfindən hər hansı tikinti işləri aparılarsa, həmin sahəyə hüququ 
olan şəxs bu tikintini sökə bilər. Əgər şəxs öz torpaq sahəsinin keçid kimi istifadə olunmasını istəmirsə (qanunla 
müəyyən olunmuş qaydada servitut yoxdursa), o, həmin sahəyə  kənar  şəxslərin daxil olmasına yol verməyən 
üsullarla ərazini hasarlamaq hüququna malikdir. 
Hüquqi pozulmuş  şəxs,  əgər qanunvericilikdə daha az miqdarda itkinin ödənilməsi nəzərdə 
tutulmamışdırsa, ona dəymiş zərərin tam həcmdə ödənilməsini tələb edə bilər. İtki dedikdə, hüququ pozulan