Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 27
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Lаbоrаtоriyа iĢi 38.
Ağız suyu fermentlərinin təsirinin öyrənilməsi Ağız suyunun tərkibində iki ferment vardır: 1. Amilaza 2. Maltoza Bu fermentlər karbohidratlara təsir göstərir. Ağız suyunun fermentləri zəif qələvi mühitdə, 37-40 dərəcədə temperaturda fəal olur. Ağız suyu üç cüt ağız suyu vəzilərinin məhsuludur. Bu vəzi- lərə qulaqdibi, çənəaltı, və dilaltı vəzilər aiddir. Bunlardan əlavə ağız boşluğuna dilin, yanağın divarlarında olan xırda vəzilər də sekret ifraz edir. Ağız suyu vəzilərinin fəaliyyətini itlər üzərində I.P.Pavlov və D.L.Qlinski öyrənmişdir. Belə ki, alimlər vəzin axarını xaricə çıxarmışlаr (şəkil 24). Şəkil 24. Аğız suyu sеkrеsiyаsının rеflеktоr tənziminin sxеmi: 1-аğız bоşluğu rеsеptоrlаrı; 2-аffеrеnt sinir; 3-uzunsоv bеyindəki həzm mərkəzi; 4-pаrаsimpаtik sinir; 5-simpаtik sinir; 6-krаniаl bоyun düyünü; 7-düyünsоnu simpаtik sinir; 8-аğız suyu vəzisi; 9-simpаtik mərkəzlər; 10-bеyin qаbığındа görmə və аli həzm mərkəzləri аrаsındа şərti rеflеksin müvəqqəti əlаqəsi. Ağız suyu almaq üçün vəzin axarına metal kapsula da qoymaq olar. Bu üsul insanlardan аğız suyu almaq üçün daha çox istifadə olunur. Itlərdə ağız suyu ifrazı fasiləlidir. Ağız boşluğuna yem və yaxud başqa qıcıqlandırıcı maddə daxil olduqda ağız suyu ifraz 87 оlur. Ifraz olunan ağız suyunun miqdarı və keyfiyyəti qəbul edilmiş yemin növündən və xarakterindən asılıdır. Itdə yumşaq çörəyə az, suxarıya isə çox ağız suyu ifraz olunur. Ağız suyunun 99-99,4%-ni su, 0,6-1%-ni quru maddə təşkil edir. Ağız suyu yem qəbulundan 1-3 saniyə sonra ifraz olunmağa başlayır və yem qəbulunun axırına qədər davam edir. Atda, itdə və donuzda ağız suyu ifrazı fasiləlidir - ancaq yem qəbulu zamanı ifraz olunur. Gövşəyən heyvanlarda isə fərqli olaraq ancaq qulaq dibi vəzi fasiləsiz şirə ifraz edir. Heyvanlarda ağız suyu ifrazının xarakterik qıcığı yemdir. Ancaq qeyri yabançı maddələrə qarşı da ağız suyu ifraz olunur. Bu orqanizmin müdafiə refleksidir. Atın ağız suyunda fermentlər azdır. Karbohidratlar yemin tərkibində olan fermentlərin hesabına parçalanır. Atda sutka ərzində 40-litr ağız suyu ifraz olunur. Iri buynuzlu heyvanlarda sutkada - 90-190 litr, qoyunda - 6- 10 litr ağız suyu ifraz olunur və tərkibində ferment olmur. Donuzda ağız suyu ifrazı fasiləli olmaqla, sutkada 15-litrə qə- dər ifraz olunur. Donuzların ağız suyu qüvvətli amilolitik xassəyə malikdir. Onun tərkibində amilaza və maltаza fermentləri var. Bütün heyanlarda ağız boşluğunun divar vəziləri fasiləsiz şirə ifraz edir. Körpə gövşəyən heyvanlarda südəmər dövrdə çənəaltı və dilaltı vəzilərin sekresiyası qulaqdibi vəzə nisbətən üstün olur. Ümumiyyətlə, südəmər dövrdə (bu vaxt buzovda mədə önləri fəа- liyyətdə olmur) buzovda qulaqdibi vəzin fəaliyyəti çox zəif olur (demək olar ki, ağız suyu ifraz etmir). Buzov qarışıq yemə ke- çəndə mədə önlərinin inkişafi ilə əlaqədar olaraq qulaqdibi vəzin ifraz etdiyi ağız suyunun miqdarı və qələviliyi artır. Digər vəzilərin şirə ifrazı dəyişmir. Gövşəyənlərdə qulaqdibi vəzin fasiləsiz sirə ifrazına səbəb mədə önlərinin reseptorlarından vəzə fasiləsiz gələn impulslarla onun fasiləsiz oyanmasıdır. Ağız həzminin son mərhələsi udmadır. |