Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 27

 
 
 

---

146 
Cədvəl 5-in davamı. 
T
emper
a-
tur
 
0
 C
 
Düzəldilmiş аtmоsfеr təzyiq R=R – V
1
 – V
2
 + C (mm) 
0 
745 
746 
747 
748 
749 
750 
751 
752 
753 
754 
10 
0,9457 
0,9669 
0,9482 
0,9495 
0,9507 
0,9520 
0,9533 
0,9545 
0,9558 
0,9571 
11 
0,9423 
0,9136 
0,9449 
0,9461 
0,9474 
0,9487 
0,9499 
0,9512 
0,9525 
0,9537 
12 
0,9390 
0,9403 
0,9415 
0,9428 
0,9441 
0,9453 
 ,9466  
0,9478 
0,9491 
0,9504 
13 
0,9357 
0,9370 
0,9382 
0,9395 
0,9408 
0,9420 
0,9433 
0,9445 
0,9458 
0,9470 
14 
0,9325 
0,9337 
0,9350 
0,9362 
0,9375 
0,9387 
0,9400 
0,9413 
0,9425 
0,9438 
15 
0,9223 
0,9305 
0,9317 
0,9380 
0,9242 
0,9355 
0,9367 
0,9380 
0,9392 
0,9405 
16 
0,9261 
0,9273 
0,9285 
0,9298 
0,931 
0,9323 
0,8335 
0,9318 
0,9360 
0,9372 
17 
0,9229 
0,9241 
0,9253 
0,9266 
0,9278 
0,9290 
0,9303 
0,9315 
0,9328 
0,9340 
18 
0,9197 
0,9209 
0,9221 
0,9234 
0,9246 
0,9258 
0,9271 
0,9283 
0,9296 
0,9308 
19 
0,9165 
0,9177 
0,9190 
0,9202 
0,9214 
0,9227 
0,9239 
0,9251 
0,9264 
0,9276 
20 
0,9134 
0,9146 
0,9159 
0,9171 
0,9183 
0,9195 
0,9208 
0,9220 
0,9232 
0,9244 
21 
0,9103 
0,9115 
0,9127 
0,9140 
0,9152 
0,9164 
0,9176 
0,9189 
0,9201 
0,9213 
22 
0,9072 
0,9084 
0,9097 
0,9109 
0,9121 
0,9133 
0,9145 
0,9158 
0,9170 
0,9182 
23 
0,9042 
0,9054 
0,9066 
0,9078 
0,9090 
0,9102 
0,9114 
0,9127 
0,9139 
0,9151 
24 
0,9011 
0,9023 
0,9035 
0,9048 
0,9060 
0,9072 
0,9084 
0,9096 
0,9108 
0,0120 
25 
0,9981 
0,8993 
0,9005 
0,9017 
0,9029 
0,9041 
0,9053 
0,9065 
0,9078 
0,9090 
 
 
Cədvəl 6.  
Müxtəlif tənəffüs əmsallarında 1 l oksigenin kalori ekvivalenti 
Tənəffüs 
Kalori 
Tənəffüs 
Kalori 
0,70 
4,6860 
0,86 
4,875 
0,71 
4,690 
0,87 
4,887 
0,72 
4,7020 
0,88 
4,900 
0,73 
4,714 
0,89 
4,912 
0,74 
4,7270 
0,90 
4,924 
0,75 
4,739 
0,91 
4,936 
0,76 
4,752 
0,92 
4,948 
0,77 
4,764 
0,93 
4,960 
0,78 
4,7760 
0,94 
4,973 
0,79 
4,789 
0,95 
4,9830 
0,80 
4,801 
0,96 
4,9670 
0,81 
4,813 
0,97 
5,010 
0,82 
4,825 
0,98 
5,022 
0,83 
4,8380 
0,9900 
5,034 
0,84 
4,8500 
1,00 
5,047 
0,85 
4,863 
- 
  
 

---

147 
Cədvəl 7.  
Alınan, verilən, alveolar havanın tərkibi və parsial təzyiqi. 
(barometrik təzyiq 760 mm c.st. olduqda) 
Qazlar 
Havanın tərkibi % ilə 
Havanın  parsial  təzyiqi  mm 
c.st. ilə 
alınan 
verilən 
alveolar 
alınan 
verilən 
alveolar 
Oksigen 
20,94 
16,3 
13,9 
158,25 
116,2 
101,1 
Karbon 
0,03 
4 
5,62 
0,3 
28,5 
40 
Azot 
79,03 
79,7 
80,48 
596,45 
568,3 
571,8 
Su  buxarı 
(təxminən) 
0,5 
6,5 
0,5 
3,8 
47,6 
47,6 
 
 
Аtmоsfеr hаvаnın tərkibində təsirsiz qаzlаr (hеlium, аrqоn, 
nеоn və bаşqаlаrı) dа оlur. 
Qaz  qarışığında  hər  qazın  payına  düşən  ümumi  təzyiqin 
hissəsinə  parsial  təzyiq  deyilir.  Qazların  parsial  təzyiqini 
Daltonun formulu ilə təyin etmək olar. 
P= R 
 
   
  
Burаdа: P- qazın parsial təzyiqi 
R- Qazlar qarışığının ümumi təzyiqi( mm c.st. ilə) 
A- 
hər bir qazın faiz ilə miqdarı 
 
 
 
 
Oksigenin parsial təzyiqi.  
 P= R 
 
   
 = 760
 
  
   
 = 159 mm c.st. 
 
Atmosfer  havasında  oksigenin  parsial  təzyiqi  159  mm  civə 
sütununa  bərabərdir.  Alveolyar  hava  ilə  qan  arasında  qazlar 
mübadiləsi, həmin qazın alveolalardakı və qandakı parsial təzyiq 
fərqindən asılıdır. 
Insanda  dəniz  səthindən  1,5-2  km  yüksəklikdə  tənəffüs 
dəyişmir.  Orqanizmin  oksigen  ilə  təminatı  pozulmur.  2,5-5  km 
yüksəklikdə  oksigenin  parsial  təzyiqi  aşağı  düşür.  Nəticədə 
insan oksigen ilə tam təmin olunmur (hipoksiya).  

---

148 
4-5 km yüksəklikdə atmosfer təzyiq daha çox aşağı düşür və 
dağ  xəstəliyi  əmələ  gəlir.  Bəzi  insanlarda  dağ  xəstəliyi  2,5  km 
yüksəklikdə baş verir.  
Barometrik təzyiqin yüksək olması ilə əlaqədar olaraq əmə-
lə  gələn  xəstəliyə  Kesson  xəstəliyi  deyilir.  Kesson  xəstəliyinin 
profilaktikası  üçün  dərinlikdən  yer  səthinə  tədricən  çıxmaq 
lazımdır. 
Cədvəl 8. 
Müxtəlif heyvanlarda südün kimyəvi tərkibi(%-lə). 
Heyvanın 
növü 
Quru 
maddə 
Yağ 
Zülal 
Kazein 
Süd 
şəkəri 
Mineral 
maddələr 
İnək 
13 
3,7 
3,3 
2,8 
4,8 
0,7 
Keçi 
13,4 
4,3 
3,6 
3 
4,5 
0,85 
Qoyun 
18,5 
7,2 
5,7 
4,5 
4,6 
0,9 
Camış 
17,5 
7,7 
4,2 
3,5 
4,7 
0,8 
Dəvə bir 
küvənli 
13 
4,5 
3,6 
2,7 
4,9 
0,7 
Dəvə iki 
küvənli 
15 
5,4 
3,8 
2,8 
5 
0,7 
Zebu 
15,9 
7 
4,5 
3,7 
3,5 
1,5 
Yak 
17,8 
6,8 
5 
2,9 
5 
0,9 
Madyan 
10,7 
1,8 
2,1 
1,2 
6,4 
0,35 
Eşşək 
9,9 
1,4 
1,9 
1 
6,2 
0,5 
Donuz 
17,4 
5,9 
6,2 
- 
4 
1,1 
İt 
21,1 
8,6 
7,1 
4 
4,1 
1,3 
Ada 
dovşanı 
30,5 
10,5 
15,5 
- 
2 
1 
Şimal 
maralı 
33,8 
18,7 
10 
8,7 
3,6 
1,4 
Delfin 
51,2 
43,7 
5,6 
- 
1,4 
0,9 
Göy balina 
54,3 
40 
12 
- 
1,1 
1,2 
 
Süd  vəzilərində  südün  əmələ  gəlməsinə,  toplanmasına, 
sağım  və  əmmə  zamanı  xaric  olunmasına  laktasiya  deyilir.  Bu 
prosesdə orqanizmin bütün sistemləri iştirak edİr. 
Ağız  südü  laktasiyanın  birinci  5-7  günündə  əmələ  gələn 
südə  deyilir.  Ağız  südü  vitaminlərlə  çox  zəngin  olmaqla,  onun 

---

149 
tərkibində  immun  cisimlər  vardır.  İnəyin  ağız  südünün 
tərkibində birinci  gün 75%-su, 25% quru maddə, 15,08% zülal, 
5,40%  yağ,1,20%  mineral  maddələr,  3,31%  süd  şəkəri  olur. 
Doğumun birinci saatı körpə mütləq ağız südü ilə mayalandırıl-
malıdır. 
 

---

150 
NÜMUNƏVI TEST SUALLARI 
 
1. Harda həzm prosesi getmir? 
A) Qida borusunda 
B) Ağız boşluğunda 
C) Mədədə 
D) Nazik bağırsaqlarda 
E) Yoğun bağırsaqlarda 
2.Transplantasiyanin neçə növü var? 
A) 5 
B) 2 
C) 4 
D) 3 
E) 6 
3. Hansı orqana daha çox qan gedir? 
A) Sakit vəziyyətdə olan orqana 
B) Əzələyə 
C) Vəzə 
D) Saglam orqana 
E) İşləyən orqana 
4.Rh – faktoru kim kəĢf etmiĢdir? 
A) İ. Seçenov 
B) İ.Meçnikov 
C) İbn Sina 
D) K.Landşteyner 
E) O.Lanq 
5. Orqanizmin daxili mühitini nə əmələ gətirir? 
A) Fermentlər,mineral maddələr 
B) Hormonlar,zülallar 
C) Yaglar,karbohidratlar 
D) Qan,limfa,toxuma mayesi 
E) Vitaminlər,fermentlər 
6. Hemoqlobin harada olur? 
A) Leykositlərin tərkibində 
B) Trombositlərin tərkibində 
C) Eritrositlərin tərkibində 
D) Zərdabın tərkibində 
E) Plazmanın tərkibində 

---

151 
7. Homeostaz nədir? 
A) Orqanizmin daxili mühitinin kimyəvi tərkibinin,fiziki,kimyəvi 
xassələrinin sabitliyi 
B) Hormonların qanda çox olması 
C) Hormonların qanda az olması 
D) Mineral maddələrin toxuma mayesində normada olması 
E) Vitaminlərin orqanizmdə olması 
8.Nəfəs 
alma 
havasında 
oksigenin 
parsial 
təzyiqinin 
hesablanmasının düzgün variantını göstərin? 
 
A) 
  
 
   
 
   
 
         
   
 
B)
 
  
 
     
 
 
 
         
   
 
C) 
  
 
     
 
 
 
       
     
 
D) 
  
 
   
 
  
 
         
  
 
E) 
  
 
   
 
    
 
         
    
 
9.Həzmin  fiziologiyasının  öyrənilməsi  sahəsindəki  iĢlərinə  görə 
hansı alimə Nobel mükafatı verilmiĢdir? 
A) İ.M.Seçenova 
B) İ.İ.Meçnikova 
C) Vilyam Harveyə 
D) K.R.Viktorova 
E) İ.P.Pavlova 
10. Orqanizmin funksiyaları hansı sistem ilə nizamalanır? 
A) Sinir-humoral sistem ilə 
B) Ferment sistemi ilə 
C) Tənəffüs sistemi ilə 
D) Həzm sistemi ilə 
E) İmmun sistemi ilə 
11.Normal fiziologiya nəyi öyrənir? 
A) Xəstə orqanizmin həyat fəaliyyətini 
B) Əzələ toxumasının fəaliyyətini 
C) Sağlam orqanizmin quruluşunu 

---

152 
D) Sağlam orqanizmin həyat fəaliyyətini 
E) Hüceyrənin funksiyasını 
12.Qanın tərkibində suyun və quru maddələrin miqdarı. 
A) 90-92 %-su, 8-10% quru maddə 
B) 80 %-su,20% quru maddə 
C) 94-95 %-su, 5-6% quru maddə 
D) 85-80 %-su, 10-15% quru maddə 
E) 75 %-su, 25% quru maddə 
13.ġərtsiz refleksin refleks qövsünün neçə hissəsi var? 
A) 2 
B) 4 
C) 6 
D) 3 
E) 5 
14.Qanın qidalandırıcı funksiyası verilmiĢ sıranı göstərin? 
A) Qida maddələrini həzm şöbəsindən hüceyrələrə aparır 
B) Oksigeni agciyərlərdən toxumalara aparır 
C) Maddələr mübadiləsinin son məhsullarını ifrazat orqanlarına 
aparır 
D) Karbon qazını agciyərə daşıyır 
E) Orqanizmin funksiyalarının humoral tənzimini təmin edir 
15.Qanın fiziki xassələri hansı sırada düzgün verilmiĢdir? 
A) Bufer sistem,PH,fosfatlar 
B) Karbonatlar,zulallar,rəng 
C) Hemoqlobin,plazma,vitaminlər 
D) Zərdab,fibrin,fibrinogen 
E) Osmotik təzyiq,yapışqanlıq,onkotik təzyiq