Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil

2.2.  Azərbaycan Respublikasının 
yanacaq-energetika kompleksi. 
 
Yanacaq-energetika kompleksi Azərbaycan iq-
tisadiyyatının  ən  mühüm  sahələrarası  komplekslə-
rindən  biridir.  Bu  kompleks  sənayenin  bütün  sahə-
lərini sənayenin  işini təmin edir, əhalinin məişətində 
isə əvəzsiz rola malikdir. Yanacaq-energetika komp-
leksi yanacaq hasilatını, onun emalını və elektroener-
getikanı əhatə edir. Azərbaycanın yanacaq-energetika 
kompleksi  aşağdakı  yarımkompleksləri  özündə  bir-
ləşdirir: 
1.  Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti. 
2.  «Azəriqaz» Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti. 
3.  «Azərenerji» Açıq Səhmdar Cəmiyyəti. 
  
Hazırda  iqtisadiyyatın və əhalinin enerji daşı-
yıcılarına  olan  tələbatının  ödənilməsi  istiqamətində 
də əhəmiyyətli işlər görülməkdədir. Azərbaycan Res-
publikasının  Prezidenti  İlham  Əliyevin  bu  sahəyə 
xüsusi diqqətinin bariz nümunəsi kimi ölkənin enerji 
təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və enerji daşıyıcıla-
rına  artan  tələbatların  daha  səmərəli  surətdə  ödənil-
məsinin  təmin  edilməsi  məqsədilə  Sənaye  və  Ener-
getika  Nazirliyi  tərəfindən  hazırlanmış  və  Azər-
baycan Respublikası Prezidentinin 14 fevral 2004-cü 
il tarixli 635 №-li Fərmanı ilə təsdiq edilmiş  ―Azər-
baycan Respublikasının yanacaq-enerji kompleksinin 

---

52 
 
inkişafı (2005-2015-ci illər) üzrə Dövlət Proqramı‖nı 
göstərmək olar.  
          Son  illər  Azərbaycanda  dövlət  müstəqilliyi 
möhkəmlənmiş, ictimai-siyasi sabitliyə nail olunmuş, 
cəmiyyətdə demokratiya və iqtisadiyyatda bazar mü-
nasibətləri  daha  da  inkişaf  etmiş,  dünya  iqtisadiyya-
tına  inteqrasiya  üçün  şərait  yaradılmış  və  buna 
başlanılmışdır. 
Azərbaycan  yalnız  neft  və  qaz  ehtiyatlarına 
görə deyil, həmçinin Qara və Xəzər dənizləri regio-
nunda tutduğu mövqeyə görə ABŞ, Avropa və Asiya 
dövlətlərinin  maraqlarının  kəsişdiyi  geosiyasi  mər-
kəzə çevrilmişdir. Neft və qaz ehtiyatlarının işlənmə-
si,  həmçinin  onların  dünya  bazarlarına  ixracı  üzrə 
nəhəng  layihələrin  həyata  keçirilməsi  sayəsində  Xə-
zər  regionu  XXI  əsrdə  dünyanın  əhəmiyyətli 
regionlarından birinə çevrilmişdir. 
Azərbaycan  xalqının ümummilli  lideri  Heydər 
Əliyev  tərəfindən  aparılan  müdrik  siyasət  sayəsində 
20 sentyabr 1994-cü ildə ''Xəzərin azərbaycan sekto-
runda  yerləşən  Azəri,  Çıraq  və  Günəşli  (dərin  his-
səsi)  yataqlarının  (AÇG)  işlənməsi  və  hasilatın  pay 
bölgüsü''    üzrə  birinci  saziş  imzalandı.  Sonralar  bu 
saziş  ''Əsrin  sazişi''  adı  ilə  tanındı.  Bu  saziş  xarici 
şirkətlərə  Azərbaycanda  yeni  sazişlərin imzalanması 
üçün  geniş  yol  açdı.  1994-cü  ildən  bu  vaxta  qədər 
ARDNŞ və xarici neft şirkətləri arasında karbohidro-
genlərin kəşfiyyatı, hasilatı və məhsulun pay bölgüsü 
prinsipi üzrə 26 saziş imzalanmışdır. 

---

53 
 
Respublikada  Neft  gəlirlərinin  səmərəli  istifa-
dəsi  və  bu  sahədə  şəffaflığın  təmin  edilməsi  məqsə-
dilə  Dövlət  Neft  Fondu  yaradılmışdır.  Hazırda  Fon-
dun  vəsaitləri  01.012013-cu  il  tarixinə  (34129,4 
milyon  ABŞ  dolları)  təşkil  etmişdir.  Fondun 
vəsaitləri 
aşağdakı 
layihələrin 
reallaşmasına 
yönəldilmişdir. 
1.  Heydər  Əliyev  adına  Bakı  Tbilisi-Ceyhan 
Əsas  İxrac Boru kəməri  layihəsində  Azərbay-
can  Respublikasının  iştirak  payının  maliyyə-
ləşdirilməsi  (2006-cı  ildə  başa  çatıb)  -  297,9 
mln. manat. 
2.  Qaçqın  və  məcburi  köçkün  ailələrinin  sosial-
məişət  vəziyyətinin  yaxşılaşdırılması  və  məs-
kunlaşdırılması  problemlərinin  həlli-1157,8 
mln. manat. 
3.  Oğuz-Qəbələ  zonasından  Bakı  şəhərinə  su 
kəmərinin çəkilməsi – 779,6 mln. manat. 
4.  Samur-Abşeron  kanalının  rekonstruksiya  edil-
məsi - 895,5 mln. manat. 
5.  Dövlət  büdcəsinə  transfertlər  - 35085 mln. 
manata. 
6.  Dövlət İnvestisiya Şirkətinin Nizamnamə kapi-
talının  maliyyələşdirilməsi  (2006-cı  ildə  başa 
catıb ) - 90 mln. manat. 
7.  ―Bakı - Tbilisi - Qars yeni dəmir yolu‖ layihəsi 
– 341,5 mln. manat. 
8.  ―2007-2015-ci  illərdə  Azərbaycan  gənclərinin 
xarici  ölkələrdə  təhsili  üzrə  Dövlət  Proqra-

---

54 
 
mı‖nın 
maliyyələşdirilməsinə- 54,8 
mln. 
manat. 
9.  AÇG üzrə layihədə ARDNŞ-in iştirak payının 
tənzimlənməsi - 87,6 mln manat. 
Elektrik  enerjisinin  və  istiliyin  fasiləsiz  isteh-
salı,  çevirilməsi,  ötürülməsi  və  paylanması  prose-
sində  ümumi  mərkəzdən  idarə  olunan,  bir-biri  ilə 
bağlı və birlikdə faliyyət göstərən elektrik stansiyala-
rının,  elektrik  və  istilik  şəbəkələrinin  toplusu  (məc-
musu) - energetika sistemi adlanır. "Azərenerji" ASC 
Respublikamızın  ən  iri  enerji  istehsalçısı  olmaqla 
yanaşı, paylayıcı şəbəkələr və elektrik verilişi xətlə-
rinin  sayına  və  uzunluğuna  görə  də  regionda  lider 
mövqe  tutur.  Hal-hazırda  Cəmiyyətin  tərkibinə  gər-
ginliyi   500,  330,  220  və  110  kilovolt  olan  124 
yarımstansiya;  "Mingəçevir",  "Varvara",  "Şəmkir", 
"Yenikənd",   "Araz"  və  "Vayxır"  daxil  olmaqla  6 
ədəd  su  elektrik  stansiyası  (SES),  "Azərbaycan", 
"Şirvan",  "Şimal",  "Bakı  İEM",  "Babək",  "Astara", 
"Şəki", "Xaçmaz", "Naxçıvan" və "Bakı" istilik elek-
trik stansiyaları (İES) daxildir.  Yaxın bir neçə il ər-
zində   bir  sıra  yeni  stansiya  və  yarımstansiyaların, 
elektrik verilişi xətlərinin tikintisi və mövcud obyekt-
lərin  əsaslı  yenidən  qurulması  planlaşdırılır.    Qeyd 
etmək  lazımdır  ki,  hazırda  "Azərenerji"  ASC-nin 
elektrik  verilişi  xətlərinin  ümumi  uzunluğu  66000 
km-ə yaxındır. 

---

55 
 
2011-ci  ildə  respublikada  elektrik  stansiya-
larının  gücü,  6250    mvt,  o  cümlədən  istilik  elektrik 
stansiyalarının  gücü   5252  mvt, su  elektrik stansiya-
larının gücü  998 mvt təşkil etmişdir. Bundan başqa, 
həmin  ildə  21487  mlyn.kvt-saat  elektrik  enerjisi 
istehsal edilmişdir ki, bunun da 19051 mlyn.kvt-saat 
istilik elektrik stansiyalarının və 2364 mlyn.kvt- saat 
su elektrik stansiyalarının payına düşmüşdür.   
Ənənəvi  enerji  mənbələrinin  tədricən  tükən-
məsini  və  onlardan istifadə  zamanı  ətraf mühitə vu-
rulan  külli  miqdarda  ziyanı  nəzərə  alaraq,  dünyanın 
inkişaf  etmiş  ölkələrində  ekoloji  cəhətdən  təmiz  al-
ternativ  (bərpa  olunan)  enerji  mənbələrindən  (günəş 
və  külək  enerjisi,  kiçik  SES-lər,  termal  sular,  bio-
kütlə enerjisi) geniş istifadə olunur. Bu sahədə ABŞ, 
Kanada,  Almaniya,  Finlandiya,  Norveç,  Danimarka, 
İspaniya,  Yaponiya  və  Çin  daha  qabaqcıl  mövqe 
tuturlar.  Statistikaya  görə,  inkişaf  etmiş  ölkələrdə 
bərpa olunan enerji mənbələrinin payına (su elektrik 
stansiyaları  daxil  olmaqla)  ümumi  istehsal  olunan 
enerjinin 13,5 faizi düşür. 
Bərpa  olunan  enerji  mənbələri  arasında  külək 
enerjisi  mühüm  yer  tutur.  Külək  enerjisindən  istifa-
dəyə görə Almaniya dünya ölkələri arasında liderlik 
edir.  Həmin  ölkədə  ―Bərpa  olunan  enerji  mənbələri 
haqqında‖  Qanunun  qəbul  edilməsi  bu  işə  güclü 
təkan vermişdir. İndi Almaniyada külək enerji qurğu-
larının istehsalı, quraşdırılması və istismarı sahəsində 
35 mindən çox işçi çalışır. 

---

56 
 
Azərbaycanda  alternativ  (bərpa  olunan)  enerji 
potensialı aşağıdakılardan ibarətdir: