Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil

III.Fonematik qavramanın müayinəsi 

UĢaqlarda səs tələffüzünün vəziyyəti yoxlanmasından sonra onun 

eĢitmə  ilə  səsləri  qavraması  və  fərqləndirilməsi  mütləq  müəyyən 

edilməlidir.  Xüsusilə  bu  o  səslərə  aiddir  ki,  onlar  artikulyasiyaya  görə 

oxĢar  və  ya  səslənməsinə  görə  yaxındırlar.  Buna  görə  də  bütün 

korreksiya edən fitli və fısıltılı  (sa-sa, za-ya, sa-za və s.) cingiltili və kar 

(da-ta,  na-ba,  qa-ka),  (ra-la,  ri-li  və  s.)  səslərin  fərqləndirilməsini 

yoxlamaq  lazımdır.  loqoped  bu  məqsədlə  uĢağa  onun  ardınca  müxtəlif 

pozisiyalı hecaları təkrar etməyi tapĢıra bilər. Məsələn, sa-sa, sa-sa, ac-

ac, ac-as, sa-za, ra-la, sa-ya. 

Əgər  uĢaq  bəzi  səsləri  düzgün  tələffüz  etməzsə  loqoped  ona 

verilmiĢ  heca  sırasında  (sa,  ya,  ca)  Ģa  hecasını  eĢidən  kimi  qaldırmaq, 

ayağa durmaq və s. tələb etmək olar. Sonra isə uĢağın səslənməyə görə 

yaxın,  lakin  mənasına  görə  müxtəlif  sözləri  fərqləndirmək  bacarığını 

yoxlamaq lazımdır. Məsələn:  

saz           tüfəng   

söz           pələng  

göz           çələng 

göz           gül 

kitab        qutab 

göl 

Belə yoxlama müxtəlif üsullardan istifadə edilməklə aparıla bilər. 

Məsələn:  uĢağa  Ģəkillər  arasında  lazımi  Ģəkili  tapmaq  və  ya  sözün 

mənası haqqında danıĢmaq tapĢırıla bilər. («De görüm saz nədir?»: «Bu 

səs nədir?») Eləcə də loqopedin ardınca oxĢar sözləri təkrar etməyi tələb 

etmək olar: Lalə-Zalə-halə; tar-dar-qar; qoyun-boyun, xörək-çörək və s. 

Bu  üsul  həm  uĢağın  fonematik  qavramasını,  həm  diqqətini,  həm  də 

eĢitmə yaddaĢını inkiĢaf etdirir.  

Dislaliyalı uĢaqların korreksiya iĢini 2 mərhələyə ayırmaq olar.