Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli

İstehsal məsrəfləri, yarımfabrikatların və hazır məhsulun 
maya dəyəri cədvəli (min manat) 
Cədvəl 7. 
Məsrəf 
maddələri 
Mərhələlər üzrə məsrəflər 
1 N-li 
sex
 A 
yarım-
fab- 
rikatı 
2 N-li 
sex 
B 
yarım-
fabrikatı 
3 N-li 
sex 
C 
yarım-
fabri-
katı 
4 N-li 
sex 
hazır 
məhsul 
Yekun 
Nəqliyyat-
tədarük 
xərcləri 
- 
- 
- 
93.0 
93.0 
Tullantılar 
- 
- 
- 
- 
- 
Yanacaq 
- 
- 
- 
- 
- 
Əsas əmək 
haqqı 
1640.80 
1026.26 
16.49 
9473.99 
12157.54 
Əlavə əmək 
haqqı 
341.0 
211.0 
2.0 
995.1 
1549.1 
Sosial 
təminata 
ayırmalar 
699.0 
490.0 
8.0 
3809.0 
5006.0 
Ümumisteh-
salat xərcləri 
6624.0 
9350.0 
58.0 
12155 
28187 
Ümumtəsər-
rüfat xərcləri 
2588.0 
1890.0 
35.0 
18427.6 
229400 
Yarımfabri-
kat və hazır 
məhsulun 
maya dəyəri 
11892.80 
14071.52 
671.82 
46033.70 
72670.24 
MÖVZU 6. MƏSRƏFLƏRİN UÇOTUNUN VƏ 
MƏHSULUN MAYA DƏYƏRİ KALKULYASİYASININ 
NORMATİV METODU 
6.1. Normativ metodunun əsas prinsipləri 
 
Müəssisələrə məhsul istehsalının həcmi, buraxılışı, məh-
sulların nomenklaturası, bütün əmtəəlik məhsulların maya də-
yəri, bəzi halda hətta ayrı-ayrı məhsulların maya dəyəri üzrə 
tapşırıqlar verildiyi üçün mərkəzləşdirilmiş planlaşdırma 

---

67 
şəraitində müəssisələr maya dəyərinin aşağı salınması 
sahəsində əlavə imkanların aşkara çıxarılmasında maraqlı 
deyildilər. Bu səbəbdən də bir çox təsərrüfat subyektləri 
məsrəflərin uçotu və məhsulun kalkulyasiyasının normativ 
metodunun və yaxud onun mühüm elementlərinin tətbiqi 
zəruriliyini görmürdülər. 
Hansı müəssisələrdə ki, uçotun normativ metodunu tətbiq 
edirdilər, orada mövcud normalardan kənarlaşmalar haqqındakı 
informasiyadan yalnız müqəssir şəxslərin axtarılması və cəza-
landırılması üçün istifadə edirdilər ki, bu da əks nəticələrə gəti-
rib çıxarırdı: vəzifəli şəxslər istehsal və texnoloji proseslərdəki 
çatışmazlıqları gizlətməyə çalışırdılar. 
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində, məhsul həcminin gözləni-
lən artımı, bazarların əmtəələrlə doldurulması, istehsal edilən 
əmtəənin rəqabət qabiliyyətinin güclənməsi, bu səbəbdən də 
maya dəyərinin aşağısalınma yollarının axtarılması normativ 
metodunun tətbiqinə marağın artırılması ilə nəticələndi. Məs-
rəflərin uçotu və məhsulun maya dəyərinin kalkulyasiyasının 
tətbiqi aşağıdakı prinsiplərə riayət edilməyi tələb edir: 
1. Müəssisədə qüvvədə olan normalara əsasən qabaqca-
dan hər bir məmulat üzrə normativ maya dəyəri kalkulyasiyası-
nın tərtibi; 
2. Normativ maya dəyərini təshih etmək üçün ay ərzində 
qüvvədə olan normaların dəyişilmələrinin uçotunun aparılması; 
3. Ay ərzində norma və normadan kənarlaşmalar üzrə bö-
lünməklə faktiki məsrəflərin uçotunun aparılması; 
4. Normalardan kənarlaşmaların əmələgəlmə yerləri üzrə 
müəyyən edilməsi və meydanaçıxma şəraitinin və səbəblərinin 
təhlili; 
5. Normativ maya dəyəri, normadan kənarlaşmalar və 
normaların dəyişilmələri nəzərə alınmaqla ay ərzində buraxılan 
məhsulun faktiki maya dəyərinin təyin edilməsi. 
Sadalanan prinsipləri daha aydın başa düşmək üçün məs-
rəflərin uçotunun normativ metodu və məhsulun maya dəyəri-
nin kalkulyasiyasının blok-sxemini nəzərdən keçirmək lazım-
dır. 

---

68