Dərs vəsaiti II hissə Ai3rhaycan Respublikası Təhsil

İstehsalat  məsrəfləri  və  məhsulların  maya  dəyəri  haqqında 
hesabat. Təqdim edilən illik hesabatın tərkibinə 5-3 saylı «Müəssisənin 
(təşkilatın)  məhsullarının  (işlərin,  xidmətlərin)  istehsalına  və  satışına 
məsrəflər  haqqında  hesabal»  fomaası  daxildir.  Hesabat  iki  bölmədən 
ibarətdir, l-ci bölmədə fəaliyyətin əsas növü üzrə məsrəfləri və maya 
dəyərini  xarakterizə edən göstəricilər,  2-ci  bölmədə  isə  -  məhsulların 
(işlərin,  xidmətlərin)  satışından  daxil  olan  pul  məbləği  (gəlir),  o 
cümlədən onun istehsalına çəkilən məsrəflər və fəaliyyətin qeyri-əsas 
növləri üzrə mənfəət (zərər) əks etdirilir. 
Hesabatın  l-ci  bölməsində  göstəricilər  həm  hesabat  ili,  həm  də 
keçən illər üzrə verilir, 2-ci bölmədə ancaq hesabat ilinin göstəriciləri 
verilir. 
5-3  saylı  formanın  l-ci  bölməsində  müəssisənin  qüv\'ədə  olan 
(buraxılış)  qiymətləri  ilə  məhsulların  (işlərin,  xidmətlərin)  həcmi 
haqqında  və  məsrəflərin  ayrı-ayrı  növləri  çərçivəsində  elementlərin 
çoxunu  açıqlamaqla  iqtisadi  elementlər  üzrə  istehsalat  məsrəfləri 
haqqında məlumatlar dolduııılur, daha doğrusu; 
1. Material məsrəfləri (geri qaytarılan tullantılar çıxılır) - cəmi, 
0
 
cümlədən: 
a) xammal  və  materiallar  (onlardan  maddi-xammal  bazalarının 
təkrar  istehsalına,  torpağın  rekultivasiyasına  ayırmalar,  kökü  yerə 
basdırılan  ağaca  görə,  su  təsəiTÜfatından  müəssisə  tərəfindən 
götürülən suya görə ödəmə); 
b)  satın alınmış komplektləşdirici məmulatlar, yarımfabrikatlar; 
v) kənar təşkilatlar tərəflndən yerinə yetirilən istehsalat 
xarakterli işlər və xidmətlər (onlardan yüklərin göndərilməsi üzrə); 
q) yanacaq; 
d)  elektrik enerjisi; 
e)  istilik enerjisi; 
j)  sair material məsrəfləri. 
2.  Əməyin ödənilməsinə xərclər. 
3.  Sosial ehtiyaclara ayırmalar. 
O cümlədən: 
223 

---

a)  məşğuliyyət İbnduna a\ ırmalar. 
b)  sağlamlığın mühafizəsinə axınnalar. 
v) əhalinin sosial müdal'ıəsi londLina a\ ırmalar. 
4.  Əsas vəsaitlərin amortizasiyası. 
5.  Sair məsrəllər - cəmi: 
O cümlədən: 
a)  qeyri-maddi aktivlər üzrə köhnəlmə; 
b)  icarə ödəməsi; 
\') i.xtiralar və səmərəli təklillərə görə təltifat; 
q) məcburi sığorta ödəmələri; 
d)  bankların kreditləri üzrə faizlər; 
e)  yol .xərci və ezamiyyə; 
j)  məhsulların  (işlərin,  xidmətlərin)  maya  dəyərinə  daxil  edilən 
vergilər; 
i)  büdcədənkənar 
fondlara  ayırmalar  (sosial  ehtiyaclara 
ayırmalardan başqa); 
k)  təmir fonduna ayırmalar; 
l)  qeyri-maddi  xidmətlərə  ödəmo  (onlardan  rabitə,  sərnişin 
nəqliyyatı,  informasiya-hesablama  xidməiı.  bankların,  idarədən  kənar 
mühallzə. reklam agentliyi \ə audit təşkilatları, kommunal təsərrüfatı \ə 
məişət xidməti, idarəetmənin təşkili); 
m)  digər məsrənər. 
İstehsalata  məsrəllərin  ümumi  məbləğindən  qeyri-istehsal 
hesablarına aşağıdakılar aiddir: 
1) «Gələcək  dövrün  xərcləri»  hesabı  üzrə  artım  (+)  və  ya 
azalmanın (-) qalığı: 
2) «Qarşıdakı  xərclərə  və  ödəmələrə  chtiyat»  hesabı  üzrə  artım 
{+) və ya azalmanın (-) qalığı; 
3)  məhsulların  dəyərinə  daxil  edilməyən  bitməmiş  istehsalatın, 
yarımtabrikallarm. öz istehsalının alətlərinin və qurğularının artımı (-İ-) 
və ya azalmasının (-) qalığı; 
4)  məhsulların (işlərin, xidmətlərin) tam maya dəyəri; 
5)  məhsulların  (işlərin,  xidmətlərin)  istehsal  məsrətlərinə  daxil 
edilən zavoddaxili dövriyyə; 
6)  silarişçinin emal edilmiş xammalının ödənilməmiş dəyəri; 
224 

---

7)  məhsulların  (işlərin,  xidmətlərin)  həcminə  da.xıl  edilən 
zavoddaxili dövriyyə; 
Məhsulların  (işlərin,  xidmətlərin)  tam  maya  dəyərini  müəyyən 
etmək üçün, istehsal məsrəllurınin ümumi məbləğinə aşağıdakı düzəliş 
etmək lazımdır: 
1)  qeyri-istehsalat  hesablarına  (10,  45,  47,  48,  80,  96  və  b.)  aid 
edilən  məbləğləri  çıxmaq.  Bu  məlumatlar  10/1  saylı  jurnal-  orderdən 
götürülür, 
2)  31 «Gələcək dövrün xərcləri» hesabı üzrə qalıqların azalmasını 
əlavə etmək və artımını çıxmaq, 
3)  89 «Qarşıdakı dövrün xərcləri və ödəmələrinə ehtiyat» hesabı 
üzrə qalıqlarının artımını əlavə elmək və azalmasını çıxmaq, 
4)  məhsulların  dəyərinə  daxil  edilməyən  bitməmiş  istehsalatın, 
yanınfabrikatlann, öz istehsalının alətlərinin və qurğuların qalıqlarının 
artımını əlavə etmək və azalmasını çıxmaq. 
5-3 saylı formada hesabatı tikinli. ticarət, maddi-texniki təchizat, 
kənd təsərrüfatından başqa makroiqtisadiyyatın sahələrinin müəssisə və 
təşkilatları, müəssisənin, təşkilatın olduğu yerdəki statistika idarəsinə; 
özünün yuxarı təşkilatına təqdim edirlər. 
Hesabat  istehsalata  çəkilən  məsrəllərə  və  məhsulların  maya 
dəyərinə  nəzarət  etmək  üçün  istifadə  olunur.  Sexlərin  məsrəllərinə 
nəzarət  12  saylı  cədvəlin  məlumatları  əsasında  həyata  keçirilir,  onda 
müvafiq sexlərin həm əsas məsrəBəri, həm də onun istehsalata xidmət 
və idarə etmək üzrə xərcləri əks oluıuır. 
^ 8. Maliyyə nəticələn və onların istifadəsi