Dərs vəsaiti II hissə Ai3rhaycan Respublikası Təhsil

Ölkə  təcrübəsində  aktiv,  bir  qayda  olaraq,  pula  çevrilə 
bilmənin  artması  qaydasında  qurulur,  bu  /aman  balansın  birinci 
bölməsində hərəkətdə olmayan əmlak gösionlır. bu təcrübi olaraq 
özünün  mövcudluğunun  axırına  qədər  ılk m  formasını  saxlayır. 
Pula  çe\Tİlə  bilməklə  çıxması  qaydasında  aktı \m  ı.|urulması 
zamanı birinci \erdə pul vəsaitləri, mallar və ehtiyatlar, bitməmiş 
istehsalat, debitorlar \ ə b. yerləşir. 
Əgər  balansın  aktivi  təşkilatın  əmlak  kütləsinin  əşyavi  tərkibini 
açırsa,  onda  balansın  passivi  başqa  təyinata  malikdir.  O,  birinci, 
təşkilatın  təsərrüfat  fəaliyyətinə  hansı  həcmdə  vəsait  qoyulmasını  və 
ikinci, təşkilatın əmlak kütləsinin yaranmasında kim və hansı formada 
iştirak  etməsini  göstərir.  Passi\in  «müəssisənin  vəsaitlərinin  əmələ 
gəlməsi  və  yerləşməsi»  kimi  əv\əlki  şərhindən  fərqli  olaraq  bazar 
iqtisadiyyatında passi\ on çox alınmış əmlaka (xidmətə) görə öhdəlik və 
ya təşkilat tərəfindən resursların alınmasına tələbnamə (öhdəlik) kimi 
müəyyən edilir. 
Bu zaman hər şeydən ə\ vəl subyektlər üzrə fərqlənən öhdəliklərin 
qruplaşdırılması  mühüm  moment  hesab  olunur;  onlardan  bəziləri 
təsərrüfatın  sahibkarları  qarşısında,  başqaları  isə  üçüncü  şəxslər 
(kreditorlar, banklar və b.) qarşısında öhdəlik hesab olunur. Balansda 
öhdəliklərin  bu  cür  bölünməsi,  onların  ödənilməsinin,  başqa  sözlə 
desək,  vəsaitlərin  mənbələrinin ləğv  edilməsinin  təcililiyini  müəyyən 
edən  zaman  prinsipial  əhəmiyyətə  malikdir.  Sahibkarlar  qarşısındakı 
öhdəliklər  təcılibi  olaraq,  təsəmifat  subyektinin  fəaliyyəti  dövründə 
ödənilməli  olmayan,  balansın  daimi  hissəsini  təşkil  etdikləri  halda, 
ikinci növdən olan öhdəliklər (borc vəsaitləri), özünün ödənilməsinin 
bu  və  ya  digər  təcililiyinə  malikdir  və  beləliklə  də,  dövri  olaraq  bu 
öhdəliklərin özlərinin mənbələrinə malik olduqları vəsaitlərinin hissəsi 
məlum olur. 
246 

---

Sahibkarlar qarşısında öhdəliklər öz növbəsində iki növə bölünür. 
Bəziləri  təsərrüfat  açan  zaman  sahibkarın  ilkin  payı  və  sonrakı  əlavə 
payları, lakin təsərriifatın daxili prosesləri ilə heç bir əlaqəsi olmayan 
kənardan  olan  paylar  verilən  vaxtdan  yaranır;  belə  mənbələr 
nizamnamə kapitalı adlanır. Sahibkarlar qarşısındakı digər öhdəliklər - 
nizamnamə  kapitalı  paylarından  çox  olanlardır,  bu  təsərrüfatda  əldə 
edilən mənfəətin hissəsinin saxlanması nəticəsində vəsaitlərin yığılması 
hesab  olunur.  Öhdəliklərin  bu  hissəsi  balansın  passivinin  belə;  yəni 
«Ehtiyat kapitalı>>. «Yığım fondu», "Bölüşdürülməmiş mənfəət» kimi 
maddələrində öz əksini tapır. Sahibkarlar qarşısındakı öhdəliklərin hər 
iki  növü,  ümumi  «Xüsusi  kapital»  anlayışı  ilə  birləşir.  .Axırıncı, 
yuxarıda qeyd edildiyi kimi, iki əsas hissədən ibarətdir; səhmdarlardan, 
payçılardan  təşkilatın  aldığı  kapital  və  özünün  fəaliyyət  prosesində 
onun  əmələ  gəldiyi  kapital  .  Xüsusi  kapitalın  belə  təfsilatı  ilə 
göstərilməsi  təşkilatın  maliyyə  vəziyyətinin  qiymətləndirilməsində 
böyük təcrübəvi əhəmiyyətə malikdir. 
Passivin  digər  tərkib  hissəsi,  uzunmüddətli  və  qısamüddətliyə 
bölünən  xarici  öhdəliklər  Iborclar)  hesab  olunur.  Təcrübədə 
öhdəliklərin bu növünü hələ borc kapitalı adlandırmaq qəbul edilmişdir. 
Xarici öhdəliklər (borclar; 
•iin'.ıə tə^ərrülhl subvektinin 
əmlakına  üçüncü  şəxslərin  (iım  e>torların.  kredr  rların  və  b  t  .uquqi 
əsasının  olmasını  göstərir  \o  özü  üə  bu  təşkıiatn  xüsusi  əm'.ı  .min 
azaldıldığı pul qədəriı ' olmalımr. Təsər. üfatçıliı.: nöı. cyi- nəzərincə 
xarici ö' ləiıi 
- bu əmlakın məni;əi (ai T 
deməkdir;  hüauq’  cəhətdən  isə  ~  təsərrüfat  subyc’uinir  in  'CU 
deməkdir. C ıa görə uborc vəsaitləri (kapitah)» \ə -o. ,rici öhdəliklər)) 
anlayışı eynidir. 
Özündə  xarici  öhdəlikləri  çıxmaqla  təşkilatın  bütün  əm!..'vinm 
qalığını əks etdirən «xüsusi vəsaitlər)) (xüsusi kapital) və xalis aktivlər 
anlaşyışını xüsusi ayırmaq lazımdır. Xüsusi kapital - bu, borc kapitalı 
çıxılsın  (xarici  öhdəliyi)  ümumi  kapitalın  (passivin  yekunuI  qalığı 
deməkdir.  Xalis  aktix  lər  -  bu.  borc  vəsaitlərini  və  öhdəliklərini 
çıxdıqdan sonra balansın aktivi deməkdir. 
247 

---

l^;ılansın  passivinin  maddələri,  aktivdə  olduğu  kimi  müəyyən 
,>ıstcm üzrə, şəxsən öhdəliklərin geri qaytarılmasının təcililik dərəcəsi 
üzrə  qruplaşdırılır.  Bizim  təcrübəmizdə  passivin  maddələri  geri 
qaytarmanın  artan  təcililiyi  üzrə  yerləşir.  Birinci  yeri  nizamnamə 
kapitalı tutur, ondan sonra qalan maddələr gəlirlər. 
Mühasibat balansının tərtib olunması texnikası dedikdə lazım olan 
bütün uçot işlərinin (üsullarının) məcmuunu başa düşürlər. Bu üsullara 
hazırlıq  işlərini,  misal  üçün,  inventarizasiyanı  ,  ayrı-ayrı  hesabat 
dövrləri arasında ayrı-ayrı maddələrin I gəlirlərin və xərclərin)  dürüst
 
müəyyən edilməsini, 
əmlakın dəyərinin 
silinmosinin (ödənilməsinin) əks etdirilməsini. hesabların bağlanmasını 
və müvafiq uçot registrlərində yekunların çıxarılmasım daxil edirlər. 
I  Icsabdaıiığm  Jurnal-order  formasını  istifadə  etməklə  uçomn 
aparılması zamanı mühasibat balansı Baş kitabın məlumatları əsasında 
tərtib edilir, Hər bir hesabın kredit üzrə dövriyyələri Baş kitaba ancaq 
jurnal  -  orderlərdən  yazılır,  .^yrı-ayrı  hesabların  debet  ii/ıə  dö\ 
riyyələrini  Baş  kitaba  müxabirləşən  hesablar  çərçivəsində  bir  sıra 
jurnal-orderlərdən 
yığırlar.  Bütün  hesablar  üzrə  dövriyyələr 
hesablandıqdan və qalıqlar çıxarıldıqdan sonra onlar analitik və siııiciik 
uçotun  rcgistıiəri  ilə  üzləşdirilir  və  balans  tərtib  olunmaq  üçün  əsas 
kimi xidmət edirlər. 
Sadələşdirilmiş forma üzrə uçot aparan kiçik biznes müəssisələri, 
balansı  təsərrüfat  əməliyyatlənnın  uçotu  Kitabının  məlumatları  üzrə 
tərtib  edə  bilərlər.  Bunun  üçün  mühasibat  balansını  tərtib  etməkdən 
ötəri lazım olan cədvəllərdə istifadə olunan bütün hesablar üzrə qalıqlar 
çı.xarılır.  Bu  zaman  nəzərə  almaq  lazımdır  ki.  balansın  bütün 
maddələrini  hesablar  üzrə  qalıqları  müvafiq  registrlərdinə  köçürmək 
yolu  ilə  doldurmurlar.  Balansın  bəzi  maddələri  iqtisadi  məzmununa 
görə yaxın olan bir neçə hesablar üzrə qalıqların birləşdirilməsini tələb 
edir.  Misal  üçün,  «Bitməmiş  isiehsalat»  maddəsi  Əsas  istehsalat.  Öz 
istehsalının  yarımfabrikalları.  Köməkçi  istehsalat.  Xidmətedici 
istehsalatlar və təsərrüfatlar. Qeyri əsaslı işlər hesablarının qalıqlarının 
məlumatlarını.  «Mallara.  işlərə  \ə  xidmətlərə  görə  debitorlarla 
hesablaşmalar» maddəsi isə - Göndərilmiş mallar . .Malakanlar \ə 
248 

---

sifariljçilərlə  hesablaşmalar,  Müxtəlif  debitorlar  və  kreditorlarla 
hesablaşmalar və i.a. hesabların qahqlannm məlumatlarım daxil edir. 
Balansı  tərtib  edən  zaman  Azərbaycan  Respublikası  Maliyyə 
nazirliyinin təsdiq etdiyi Təlimatı rəhbər tutmaq lazımdır. 3-cü sütunda 
ilin əvvəlinə olan məlumatlar (giriş balansı) göstərilir, bu da aparılmış 
yenidən təşkili, həmçinin Azərbaycan Respublikasında mühasibat uçouı 
haqqında Qanunun tətbiqi ilə əlaqədar olan dəyişikliyi nəzərə almaqla 
əvvəlki  ilə  görə  (yekun  balansı)  illik  hesabatın  mühasibai  balansının 
4-cü sütununun məlumatlarına müvafiq olmalıdır. 
Yekun  balansını  təriib  edənə  qədər  hesabat  ilinin  axırına  Baş 
kitabın  analitik  hesabları  üzrə  ya  da  mühasibat  uçotunun  digər  oxşar 
registrləri üzrə gövriyyələri \ ə qalıqları üzləşdirmək lazımdır. 
Əvvəlki hesabat ilinin balans məlumatlarının müqayisəliliyi üçün, 
ilin  axırına  mühasibat  balansı  üçün  müəyyən  edilmiş,  onlardakı 
bölmələrin  və  maddələrin  nomenklaturasına  və  qruplaşdırılmasma 
müvafiq olmalıdır. 
«Qeyri-maddi aktivlər» maddəsində (020-022-ci sətr) qeyri- maddi 
aktivlərin miqdarı göstərilir. 
Müvafiq  sətrlər  üzrə  məlumatlar  qeyri-maddi  aktivlərin  qalıq 
dəyərini \’erir. 
Qeyri-maddi aktivlərin tərkibinin açıqlanması Mühasibat balansına 
əlavədə (5 saylı fonua) verilir. 
Əsas vəsaitlər maddəsində (010-012-ci sətr) qalıq dəyəri üzrə həm 
fəaliyyətdə  olan,  həm  də  konservasiyada  və  ya  ehtiyatda  olan  əsas 
vəsaitlər  üzrə  məlumatları  göstərirlər.  Bu  bölmədə  həmçinin  torpağın 
yaxşılaşdırılmasına (meliorasiya, qurutma, irriqasiya və digər işlərə) və 
icarə edilmiş binalara, tikililərə, avadanlıqlara və əsas vəsaitlərə aid olan 
digər obyektlərə kapital qoyuluşları əks olunur. Əldə edilməsinə çəkilən 
faktiki  məsrəflər  qədərində,  qanunvericiliyə  müvafiq  olaraq  təşkilatın 
mülkiyyətinə  əldə  edilən  torpaq  sahələri,  təbiətdən  istifadə  obyektləri 
göstərilir. 
İcarə müddəti qurtaran kimi və ya onun müddəti qurtarana qədər 
icarədar tərəfindən müqavilə ilə şərtlənmiş bütün satınalınma qiymətini 
göstənuək şərti ilə icarəyə verənlə icarə müqaviləsi (və 
249 

---

ya  olavə  razılıq)  bağlamış  icarə  müəssisəsi  həmin  müqavilədə  əsas 
vəsaitlərə  aid  əmlakın  icarədarın  mülkiyyətinə  (alınması)  keçməsi 
nəzərdə tutulur, bu bölmədə həmçinin 03 «Uzunmüddətli icarə edilmiş 
əsas vəsaitlər» hesabında uçota alınan uzunmüddətli icarə edilmiş əsas 
vəsaitləri əks etdirirlər. 
Hesabat  ili  ərzində  əsas  vəsaitlərin  hərəkətinin  açıqlanması, 
habelə  hesabat  ilinin  axırına  onların  tərkibi  mühasibat  balansına 
əlavədə (5 saylı fonna) verilir. 
«Başa çatmamış tikinti» maddəsində (130-cu sətr) həm təsərrüfat, 
həm  də  podrat  üsulları  ilə  həyata  keçirilən,  başa  çatmayan  tikintinin 
dəyəri  göstərilir.  Bundan  başqa,  bu  sətrdə  əsas  sÜRİntin  təşkilinə, 
geoloji  kəşfiyyat  işlərinə  məsrəflər,  kapital  qoyuluşlarının  həyata 
keçirilməsi  və  əsas  sürünün  təşkili  ilə,  habelə  quraşdırılması  tələb 
olunan və qunılmaq üçün ayrılan avadanlıqlarla əlaqədar olaraq təşkilat 
tərəfindən \ erilən avansların məbləğləri əks olunur. 
Qeyri-maddi aktivlərə kapital qoviiluşları həyata keçirilən zaman 
08  «Kapital  qoyuluşlan»  hesabına  bu  məqsəblər  üçün  istifadə  edilən 
bankların  kreditləri  və  ödənilən  faizlər  üzrə  təşkilatların  xərcləri  aid 
edilir. Bu zaman əsas vəsaitlərin obyektləri fəaliyyətə başladıqdan və 
qeyri-maddi 
akti\iənn 
uçota  alınmasından  sonra  ödənilmiş 
(hesablanmış) laizlər, 81 «Mənfəətin istifadəsi» hesabına və ya oxşar 
mənbələrin  uçotunun  digər  hesablarına  aid  edilməlidir.  Kapital 
qoyuluşlarının  uçotu  hesabına  həmçinin  avtonəqliyyat  vəsaitlərinin 
əldə edilməsinə ödənilən vergilərin məbləği aid edilir. 
«Uzunmüddətli maliyyə qoyuluşları» maddəsində təşkilatın digər 
təşkilatların  gəlirli  aktivlərinə  (qiymətli  kağızlar),  Azərbaycan 
Respublikasının  ərazisində  və  ya  onun  hüdudlarından  kənarda 
yaradılan  digər  təşkilatların  nizamnamə  kapitalına,  dövlətin  qiymətli 
kağızlarına  və  i.a.  investisiyaları,  habelə  təşkilat  tərəfindən  başqa 
təşkilatlara verilən borclar göstərilir. 
Başqa  təşkilatların  səhmlərinə  qoyuluşları  olan,  birjada  və  ya 
xüsusi  hərraclarda  qiymət  qoyulan,  qiymət  qoyulması  dövrü  olaraq 
dərc  olunan  təşkilatlar  tərəfindən  hesabat  ilinin  axırında,  səhmlərin 
bazar  dəyərinin  onların  balans  dəyərindən  aşağı  olması  ilə  əlaqədar 
maliyyə nəticələri hesabana qiymətli kağızların qoyuluşları təmin 
2.S0 

---

etmək  üçün  ehtiyatlar  yaradılan  halda.  İllik  mühasibat  balansında 
«L'zunmüddətli  maliyyə  qoyuluşlan»  və  «Qısamüddətli  maliyyə 
qo>nluşları»  maddələri  üzrə  maliyyə  qoyuluşlarının  qalıqları  bazar 
dəyəri  ilə  əks  olunur  (müvafiq  olaraq  mühasibat  uçotunun  06 
«L'zunmüddətli  maliyyə  qoyııluşları»,  58  «Qısamüddətli  maliyyə 
qoyuluşları»  hesablarında  və  82  «Qiymətli  ehtiyatlar»  hesabının  2-ci 
«Qi\mətli  kağızlara  qoyuluşların  qiymətdən  salınmasına  görə 
ehtiyatları)  subhesabında  müxabirləşmələr  aparılmadan).  Balansın 
passivində  qiymətli  kağızlara  qoyuluşların  təmin  olunmasına  görə 
yaradılmış ehtiyatın məbləği ayrıca əks olunmur. 
070-ci «Sair dövriyyədən kənar aktivlər» sətri üzrə, I bölmədə öz 
əksini  tapmayan  digər  vəsaitlər  və  qoyuluşlar  əks  olunurlar.  Xüsusilə 
həmin maddədə icarəyə verən təşkilat 09 «Daxil olan icarə öhdəlikləri)) 
hesabında əks olunan, uzunmüddətli icarəyə verilən, əsas vəsaitlər üzrə 
borcun qalığını göstərir. 
«Ehtiyatlar  və  məsrəilər»  bölməsində:  1)  müvafiq  sətrlər  üzrə 
xammal,  əsas  və  köməkçi  materiallar,  yanacaq,  satın  alınmış 
yarımfabrikatlar  və  komplektləşdirici  məmulatlar,  ehtiyat  hissələri, 
taralar və digər maddi qiymətlilərin ehtiyatlarının qalıqları göstərilir. 12 
«.Azqiyınətli  və  tez  köhnələn  əşyalar))  hesabında  uçota  alman 
qiymətlilər balansda qalıq dəyəri ilə əks olunur. 
15 «Materialların tədarükü və əldə edilməsi)) və 
16 
«Materiallarm  dəyərindəki  kənarlaşma»  hesablarını  istehsalat 
ehtiyatlarının, azqiymətli və tez köhnələn əşyaların uçotu üçün istifadə 
edən  zaman  göstərilən  qiymətlilər  uçot  qiyməti  ilə  «Xammal, 
materiallar və digər oxşar qiymətliləri) və «Azqiymətli və tez köhnələn 
əşyaları)  sətrləri  üzrə  əks  olunur.  16  saylı  hesab  üzrə  qalığı  ayrıca 
balansın aktivində göstərmirlər, onun müxabirləşməsiz mühasibat uçotu 
hesablarında  maddələr  qrupunun  müvafiq  sətrləri  üzrə  əks  etdirilmiş 
istehsalat ehtiyatlarının və azqiymətli və tez köhnələn əşyaların dəyərinə 
birləşdirirlər. 
Sərt' edilmiş maddi resursların dəyərinin onların istifadə edilməsi 
uçom 
hesablarına bölüşdürülməsi, tətbiq edilən 
qiymətləndinnə  metodu  və  məsrəfə  silindiyi  miqdardakı  çərçivədə 
müəyyən edilən onların hər bir növünün vahidinin orta dəyərindən asılı 
olaraq həyata keçirilir; 
251 

---

2) «Bitməmiş  istehsalata  məsrəflər  (istelısal  xərcləri)»  sətri  üzrə, 
uçotu mühasibat uçotu hesablarında Mühasibat uçotu hesablar planının 
«İstehsalata məsrətlər» bölməsində həyata keçirilən, bitməmiş istehsalat 
və başa çatmamış işlər (xidmətlər) üzrə məsrəflər göstərilir. Bu zaman 
bitməmiş  istehsalat  uçot  siyasətinin  yaranması  zamanı  təşkilat 
tərəfindən qəbul edilmiş qiymətlə göstərilir. 
Müstəqil əhəmiyyətə malik olan, işlərin başa çatmış mərhələlərinə 
görə  bağlanmış  müqavilələrə  müvatiq  olaraq  sifarişçilərlə 
hesablaşmaları cari ildə həyata keçirən və onlann uçotu üçün 36 «Başa 
çatmamış işlər üzrə yerinə yetirilmiş mərhələlər» hesabını istifadə edən 
təşkilatlar  (tikinti,  elmi,  geologiya  ilə  məşğul  olanlar  və  b.).  həmin 
sətrdə  müəyyən  edilmiş  qaydada  sifarişçilər  tərəfindən  qəbul  edilmiş 
mərhələlər müqavilə dəyəri ilə əks etdirirlər. Bu zaman sifarişçi işlərin 
dəyərini mühasibat uçonında bütün mərhələlər başa çatdıqda əks etdirir. 
Bu  sətrdə  həmçinin  meşə  məhsullarının  üzməsi  \ə  kənd 
təsərrüfatının  bitməmiş  istehsalatı  üzrə  məsrəflər,  onlar  buraxılışın 
dəyərini  çıxmaqla  əks  olunur,  əsas  vəsaitlərin  təmiri  üzrə  hesabat 
dövrünün axırına başa çatmamış işlərə məsrəflər göstərilir. 
Öz  fəaliyyətini  təsis  sənədlərinə  müvafiq  olaraq  ticarətdə, 
təchizatda və başqa vasitəçilik fəaliyyətində həyata keçirən təşkilatlarda 
satılmamış  malların  qalığına  düşən  tədavül  xərclərinin  məbləği  44 
«Tədavül  xərcləri»  hesabında  uçota  alınır  və  130-cu  sət-  rdəki 
məlumatlara daxil edilir. 
İctimai  iaşə  təşkilatlarında  satılmamış  malların  və  xammalın 
qalığına  düşən  tədavül  xərcləri,  «Hazır  məhsul  və  yenidən  satılmaq 
üçün mallar» sətrində əks olunur; 
3) «Hazır  məhsul  və  yenidən  satılmaq  üçün  mallar»  sətrində 
sifarişçilərlə  bağlanmış  müqavilənin  şərtlərinə  və  müvafiq  texniki 
şərtlərə və standartlara əsasən bütün hissələrlə komplektləşdirilən, sınaq 
və qəbuldan keçən, istehsalı başa çatan məmulatların qalığının faktiki 
istehsalat maya dəyəri göstərilir. Göstərilən tələblərə cavab vemıəyən 
,və təhvil verilməyən işlər başa çatmamış işlər hesab olunur və bitməmiş 
istehsalatın tərkibində göstərilir. 
252 

---

istehsalat  məsrəflərinin  uçotu  üçün  37  «Məhsullarm  (işlərin, 
xidmətlərin)  buraxıhşı»  hesabı  istifadə  edilən  zaman  hazır  məhsul 
həmin maddədə noraıativ (plan) maya dəyəri ilə əks etdirilir. Bundan 
başqa, həmin sətrdə öz fəaliyyətini ticarətdə və ictimai iaşədə həyata 
keçirən  təşkilat  tərəfindən  əldə  edilən  malların  qalıqlarının  dəyəri 
göstərilir.  Bu  zaman  ictimai  iaşə  təşkilatı  bu  maddədə  həmçinin 
mətbəxlərdə  və  anbarlarda  xammalın  qalıqlarını,  bufetlərdə  malların 
qalıqlarını əks etdirir. 
Öz  fəaliyyətini  sənayedə  və  istehsal  sferalarında  həyata  keçirən 
təşkilatlar  bu  sətrdə  şəxsən  satılmaq  üçün  əldə  edilən  məmulatlan, 
materialları,  məhsulları,  habelə  buraxılan  məhsulların  maya  dəyərinə 
daxil  edilməyən  və  malalan  tərəfindən  ayrıca  ödənilməli  olan,
 
sənaye  təşkilatlarında komplektləşdirmə üçün hazır 
məmulatların dəyərini göstərirlər. 
Təşkilat  tərəfindən  idxalat  üzrə  malların  satın  alınması  həyata 
keçirilən zaman (o cümlədən maldəyişmə əməliyyatları üzrə daxil olan 
malların,  materialların,  yarımfabrikatların,  avadanlıqların  və  s.)  satın
 
alınma  dəyərinin hesablanması, onların kontraktda 
(müqavilədə)  nəzərdə  tutulan  dəyərlilərdən,  gömrük  ödəmələrindən, 
satın  alınma  və  göndərilmə  üzrə  nəqliyyat  xərclərindən  və  sair 
xərclərdən asılı olaraq həyata keçirilir. 
Malların qalığı mühasibat balansında malların uçotu variantından 
asılı olmayaraq satın alınma dəyəri ilə pərakəndə satış qiymətləri ilə və 
ya  satın  alınma  dəyəri  ilə  əks  etdirilir.  Pərakəndə  ticarət  təşkilatları 
tərəfindən malların pərakəndə satış qiyməti (satış) ilə uçotunun təşkili 
zamanı satmalmma dəyəri və satış qiymətləri (güzəşt, əlavə) ilə dəyəri 
arasındakı fərq formasında əks etdirilir. 
4) «Göndərilmiş  mallar»  sətri  üzrə  göndərilmiş  məhsulların 
(malların) faktiki maya dəyəri haqqında məlumatlar əks olunur; 
5) «Gələcək  dövrlərin  xərcləri»  sətrində  hesabat  ilində  həyata 
keçirilən, lakin istehsal (tədavül) xərclərinə və ya onların aid edildikləri 
müddət ərzində digər mənbələrə aid edilmək yolu ilə növbəti hesabat 
dövrlərində ödənilməli olan xərclərin məbləği göstərilir; 
6) «Sair  ehti\,ul:u'  \ə  məsrəflər»  sətrində  mühasibat  balansının  II 
bölməsinin əv\.>!‘ 
N
,lirlərində öz əksini tapmayan ehtiyatlar və 
253 

---

məsrəflər,  xüsusilə  də  müəyyən  edilmiş  qaydada  43  «Kommersiya 
xərcləri» hesabından göndərilməmiş (satılmamış) məhsullann qalığına 
aid edilən, kommersiya xərclərinin silinməmiş hissəsi göstərilir. 
«Almmış qiymətlilər üzrə əlavə dəyər  vergisi»  maddəsində əldə 
edilən  maddi  resurslar,  azqiymətli  və  tez  köhnələn  əşyalar,  əsas 
vəsaitlər, qeyri-maddi aktivlər və digər qiymətlilər, işlər və xidmətlər 
üzrə  müəyyən  edilmiş  qaydada  növbəti  hesabat  dövrlərində  büdcəyə 
köçürmək  üçün  verginin  məbləğinin  azalmasına  və  ya  onların 
örtülməsinə  (maliyyələşdirilməsinə)  müvafiq  mənbələrin  azalmasına 
aid edilməli olan əlavə dəyər vergisinin məbləği əks etdirilir. 
Təşkilatların başqa təşkilatlarla və şəxslərlə hesablaşmalarını əks 
etdirən  mühasibat  uçotu  hesabları  üzrə  qalıqları  balansda  açıqlanmış 
şəkildə:  debet  qalığı  olan  analitik  uçotun  hesablan  üzrə  qalıqlar  - 
aktivdə, kredit qalıqları olanlar üzrə isə - passivdə verilir. 
Malgöndərənlər  və  podratçılarla,  malalanlar  və  sifarişçilərlə  və 
digər  təşkilatlarla  hesablaşmalar  üzrə  məlumatları  əks  etdirən  zaman 
qanunvericiliklə  müəyyən  edilmiş  iddia  müddətinin  vaxtını  nəzərə 
almaq lazımdır. İddia müddətinin vaxtı keçən və digər hallarda debitor 
və kreditor borclarının məbləğlərini nizama salan zaman Azərbaycan 
Respublikasında  mühasibat  uçom  haqqında  Qanununu  rəhbər  tutmaq 
lazımdır. 
Məhsula, mallara, işlərə və xidmətlərə görə başqa təşkilatlarla və 
şəxslərlə  hesablaşmalar  üzrə  maliyyə  nəticələri  hesabına  müəyyən 
edilmiş  qaydada  hesabat  ilinin  axırında  şübhəli  borclann  ehtiyatları 
yaradılan  halda,  ehtiyatlar  yaradılan  debitor  bordan  illik  mühasibat 
dalansmda  bu  ehtiyatların  məbləği  qədərində  azaldlır  (debitor 
borclarının uçotu hesabları üzrə və 82 «Qiymətli ehtiyatlar» hesabının 
«Şübhəli  borclar  üzrə  ehtiyatlar»  subhesabı  üzrə  müxabirləşmə 
aparmadan).  Balansın  passivində  şübhəli  borclar  üzrə  yaradılmış 
ehtiyatın məbləği ayrıca əks etdirilir. 
Müqavilə  ilə  müəyyən  edilmiş  vaxtda  ödənilməyən  və  müvafiq 
zəmanətlə  təmin  olmayan,  təşkilatların  debitor  borcları  şübhəli  borc 
kimi  hesab  olunur.  Borclunun  maliyyə  vəziyyətindən  (ödəmə 
qabiliyyətindən) və borcun tam və ya qismən ödənilməsi 
254 

---

zəmanətinin  qiymətləndirilməsindən  asılı  olaraq  hər  bir  şübhəli  borc 
üzrə ehtiyatın həcmi ayrıca müəyyən edilir. 
Əvvəlki  hesabat  ilində  yaradılan,  hesabat  ili  ərzində  istifadə 
edilməyən  şübhəli  borcların  ehtiyatlarının  məbləği  aşağıdakı  kimi 
silinir: 
DT 82 «Qiymətli ehtiyatlan) hesabı 
KT 80 «Mənfəət və zərərlər» hesabı 
«Debitor  borcları  (hesabat  tarixindən  sonra  12  aydan  daha  çox 
ödənilməsi gözlənilən)» maddələr qrupu üzrə, hesabat tarixindən sonra 
12 aydan daha çox ödənilməsi gözlənilən borclar haqqında məlumatlar 
göstərilir.  Hesabat  tarixindən  12  ay  ərzində  ödənilməsi  gözlənilən 
debitor borcları haqqında məlumatlar müvafiq olaraq «Debitor borcları 
(hesabat  tarixindən  sonra  12  ay  ərzində  ödənilməsi  gözlənilən))) 
maddələr qrupu üzrə göstərilir. 
«Malalanlar və sifarişçilər)) maddəsində sifarişçilərə göndərilmiş 
malların, təhvil verilmiş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin, onlara görə 
təşkilatların  hesablaşma  (və  ya  başqa)  hesabına  ödəmələr  daxil  olan 
vaxta,  ya  da  qarşılıqlı  tələblər  hesaba  alınana  qədər  müqavilə  və  ya 
smeta  dəyəri  göstərilir,  «Alınmalı  olan  veksellər))  maddəsində  isə 
alınmış  veksellərlə  təmin  olunan,  göndərilmiş  məhsullara  (mallara), 
yerinə  yetirilmiş  işlərə  və  göstərilmiş  xidmətlərə  görə  malalanların, 
sifarişçilərin  və  digər  debitorlarm  62  «Malalanlar  və  sifarişçilərlə 
hesablaşmalar)) hesabında uçota alman borcu göstərilir. 
Balansın  aktivində  və  passivində  «Törəmə  (asılı)  cəmiyyətlərin 
borcu))  (220-ci  sətr)  və  «Törəmə  (asılı)  cəmiyyətlər  qarşısında  olan 
boro)  (680-ci  sətr)  maddələrində  törəmə  (asılı)  cəmiyyətlərlə  cari 
əməliyyatlar  üzrə  məlumatlar  əks  olunur.  Əsas  (üstünlük  təşkil  edən, 
iştirakçı) cəmiyyət və onun törəmə (asılı) cəmiyyətləri üzrə məlumatlar, 
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilən 
icmal  mühasibat  hesabatının  yaranması  xüsusiyyətini  nəzərə  almaqla 
düz gəlməlidir. 
«Nizamnamə  kapitalına  haqlar  üzrə  iştirakçıların  (təsisçilərin) 
borcu))  maddəsində  «Debitor  borcu  (hesabat  tarixindən  sonra  12  ay 
ərzində ödənilməsi gözlənilən))) maddələr qrupundan təşkilatın 
255 

---

nizamnamə  kapitalına  qoyuluşlar  üzrə  təşkilatın  təsisçilərinin 
(iştirakçılarının) borcu göstərilir. 
«Verilmiş  avanslar»  maddələrinin  «Debitor  borcu  (hesabat 
tarixindən  sonra  12  aydan  daha  çox  ödənilməsi  gözlənilən)»  və 
«Debitor  borcu  (hesabat  tarixindən  sonra  12  ay  ərzində  ödənilməsi 
gözlənilən)»  maddələr  qrupunda  bağlanmış  müqavilələrə  müvafiq 
olaraq,  gələcəkdəki  hesablaşmalar  üzrə  başqa  təşkilatlara  ödənilmiş 
avansların məbləği göstərilir. 
«Sair debitorlar» maddəsində, büdcəyə vergilər, rüsumlar və sair 
ödəmələr  üzrə  artıq  ödəmələri  daxil  etməklə  maliyyə  və  vergi 
orqanlarına olan borc; təşkilatın vəsaitləri və ya bank kreditləri hesabına 
müəssisənin işçilərinə verilən ssudalar və borclar üzrə, təşkilatın maddi 
zərərlərinin ödənilməsi və i.a. üzrə işçilərin borcu əks etdirilir. Xüsusilə, 
bu  maddədə  fərdi  və  kooperativ  yaşayış  evlərinin  tikintisinə,  bağ 
evlərinin əldə edilməsinə və bağ sahələrinin abadlaşdırılmasına alınmış 
ssudalar,  mənzil  şəraitinin  yaxşılaşdırılmasına  və  ya  ev  təsərrüfatının 
genişləndirilməsinə və b. faizsiz ssudalar əks olunur. 
İşçilərə  ssuda  verilmək  üçün  istifadə  olunan  bank  kreditləri, 
mühasibat balansının passivində «Sair kreditorlar» maddəsində (710-cu 
sətr) göstərilir. 
Həmin maddədə həmçinin təhtəlhesab şəxslər üzrə borclar, qəbul 
zamanı  aşkar  edilən,  mal-material  qiymətlilərinin  çalışmaması  üzrə 
malgöndərənlərlə  hesablaşmalar  üzrə,  77  «Dövlət  və  bələdiyyə 
orqanları ilə hesablaşmalar» hesabında əks olunan hesablaşmalar üzrə 
borc göstərilir. Bu maddədə həmçinin borclular tərəfindən etiraf edilən 
və  ya  məhkəmənin  (iqtisad  məhkəməsinin)  yaxud  onların  tutulması 
haqqında müvafiq qərarlar qəbul etməyə Azərbaycan Respublikasının 
qanunvericiliyinə müvafiq olaraq hüququ olan digər orqanların qərarı 
alman cərimələr, peniyalar və dəbbə pulları əks olunur. 
«Oısamüddətli  maliyyə  qoyuluşları»  maddələri  qrupunda 
təşkilatların  asılı  cəmiyyətlərə  qısamüddətli  (bir  ildən  az  müddətə) 
investisiyaları (270-ci sətr), 310-cu sətrdə mühasibat uçotunda 56 «Pul 
sənədləri))  hesabının  debeti  üzrə  hesaba  alman,  səhmdarlardan  satın 
alınan xüsusi səhmlər əks olunur. 
256 

---

«Pul  vəsaitləri»  maddələrinin  qrupunda  «Kassa»,  «Hesablaşma 
hesabı»  və  «Valyuta  hesabı»  maddələri  üzrə  təşkilatın  kassasında, 
banklardakı hesablaşma və valyuta hesablarında pul vəsaitlərinin qafiğı 
göstərilir. 
«Sair  pul  vəsaitləri))  maddəsində  müəyyən  edilmiş  qaydada 
təşkilat  tərəfindən  55  «Banklarda  olan  xüsusi  hesablar)),  56  «Pul 
sənədləri)) və 57  «Yolda olan köçürmələr)) hesablarında uçota alınan 
məbləğlər göstərilir. 
«Sair dövriyyədə olan aktivlər)) maddəsində mühasibat balansının 
II  bölməsində  digər  maddələrdə  öz  əksini  tapmayan  məbləğlər 
göstərilir. 
«Zərərlər)) bölməsində: 
a) «Keçən  illərin  örtülməyən  zərərləri))  maddəsində  təşkilat 
tərəfindən  müəyyən  edilmiş  qaydada  ödənilməli  olan,  keçən  illərin 
zərərlərinin məbləği göstərilir; 
b) «Hesabat  ilinin  örtülməyən  zərərləri))  maddəsində  dekabrda 
yekun  dövriyyələrini  88  «Bölüşdürülməmiş  mənfəət  (örtülməmiş 
zərər)))  hesabının  debetinə  80  «Mənfəət  və  zərərlər))  hesabı  ilə 
müxabirləşməklə sildikdən sonra hesabat ilində təşkilatın fəaliyyətinin 
yekunlarının  baxılan  nəticələrinə  görə  təşkilatın  hesabat  ili  ərzindəki 
zərəri göstərilir. 
İl  ərzində  həmin  maddədə  hesabat  dövründə  alman  balans 
zərərinin  məbləği  və  81  «Mənfəətin  istifadəsi))  hesabı  üzrə  debet 
dövriyyəsinin  80  «Mənfəət  və  zərərlər))  hesabı  üzrə  təşkilatın  əldə 
etdiyi.  maliyyə  nəticələrindən  bu  hesablar  üzrə  müxabirləşmə 
aparmadan artıq məbləği əks olunur. 
Hesabat  ilinin  fəaliyyətinin  yekunlarına  baxan  zaman  təşkilat 
nəzərə  almalıdır  ki,  hesabat  ilinin  zərərinin  örtülməsi  mənb-üəri 
haqqında məsələni həll edən zaman bu məqsədə aşağıdakılar yönəldilə 
bilər:  mənfəətin  bölüşdürülməsi  qaydasında  təşkilatın  sərəncamında 
qalan mənfəət; ehtiyat kapitalının vəsaitləri; yığım fondlarının və kapital 
qoyuluşlarının  örtülməsi  mənbələri  kimi  uçota  alınmayan  digər 
fondların  azad  vəsaitləri;  əlavə  kapital  (yenidən  qiymətləndirmə  üzrə 
dəyərinin artım məbləğini çıxmaqla). 
Passivin  I  «Xüsusi  vəsaitlərin  mənbələri))  bölməsində 
«Nizamnamə kapitalı)) maddələri qrupunda, təsis sənədlərinə 
257 

---

ıııüvatlq  olaraq  təşkilatın  təsisçilərinin  (iştirakçıların)  qoyuluşları 
hesabına  yaradılan  təşkilatın  nizamnamə  kapitalı,  dövlət  və 
birləşdirilmiş  bələdiyyə  müəssisələri  üzrə  isə  -  nizamnamə  fondunun 
həcmi göstərilir. 
Nizamnamə kapitalının artırılması və azaldılması, əvvəlki ilə görə 
təşkilatın  fəaliyyətinin  yekunlarının  nəticələrinə  baxıldıqdan  və 
təşkilatın təsis sənədlərinə müvafiq dəyişiklik edildikdən sonra həyata 
keçirilir. 
Səhmdar  cəmiyyətinin  emisyon  gəliri  (cəmiyyət  tərəfindən 
yerləşdirilən nominal dəyərindən artıq alınan məbləğlər (onların satışı 
üzrə  xərcləri  çıxmaqla),  təşkilatların  dövriyyədən  kənar  aktivlərinin 
qiymətinin 
artırılmasından 
olan 
məbləğlər) 
(Azərbaycan 
Respublikasının  qanunvericiliyi  ilə,  Azərbaycan  Respublikasında 
mühasibat uçotu haqqında Qanunu ilə və ya Azərbaycan Respublikası 
Maliyyə Nazirliyinin nonuativ aktı ilə nəzərdə tutulan hallarda), əvəzsiz 
alınmış  əmlak  (sosial  sferaya  aid  ediləndən  başqa)  və  uzunmüddətli 
maliyyə  qoyuluşlarına  istifadə  edilən  büdcədən  olan  təxsisatın 
vəsaitləri, dövriyyə vəsaitlərinin tamamlanmasına yönəldilən vəsaitlər 
və  oxşar  məbləğlər  əlavə  kapitala  daxil  edilir  və  «Əlavə  kapitab) 
maddələr qrupu məlumatlarının tərkibində göstərilir. 
Təşkilatın sosial sferasına aid olan əvəzsiz alınmış qiymətlilər 88 
«Bölüşdürühnəmiş  mənfəət  (örtülməmiş  zərər)»  hesabının,  4-cü 
«Sosial sferanın fondu» subhesabında əks olunur. 
Əmlakı (pul vəsaitlərini daxil etməklə) təşkilatın nizarqnamə 
kapitalına qoyuluşlar hesabına mədaxil edən təşkilatlar (o cümlədən 
xarici investisiyalı təşkilatlar), təsis sənədlərində azad dönərli valyutada 
qiymətləndirilən, 75 «Təsisçilərlə hesablaşmalar» hesabında meydana 
çıxan məbləğ fərqlərini 87 «Əlavə kapitab) hesabına aid edirlər. 
«Ehtiyat kapitalı» maddələri qrupunda 402-ci sətrdə Azərbaycan 
Respublikası  qanunvericiliyinə  müvafiq  olaraq  yaradılan  ehtiyat  və 
digər oxşar fondların qalıqlarının məbləği əks etdirilir. 
«Yığım  fondları))  və  «İstehlak  fondları))  maddələri  təşkilatın 
sərəncamında qalan mənfəət hesabına təsis sənədlərinə və ya qəbul 
258 

---

edilmiş  uçot  siyasətinə  müvafiq  olaraq  təşkilat  tərəfindən  yaradılan 
yığım və istehlak fondlarının qalıqları əks olunur. 
«Sosial  sferalar  fondu»  maddəsində  olan  məlumatlara  sosial 
sferanın  fondu  üzrə  qalıq  daxil  edilir.  Hesabat  ili  ərzində  fondların 
tərkibi və hərəkətinin açıqlanması 3 saylı «Kapitalın hərəkəti haqqında 
hesabat» formasında verilir. 
«Məqsədli maliyyəşmələr və daxil olmalar» maddələri qrupun da, 
məqsədli tə'yinatlı tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün büdcədən, sahə 
və sahələr arası xüsusi təyinatlı fondlardan, digər təşkilatlardan, fiziki 
şəxslərdən alınan vəsaitlərin qalıqları göstərilir. 
«Keçən  illərin  bölüşdürülməmiş  mənfəəti»  əks  olunan  440-cı 
sətrdə  keçən  hesabat  ilinin  bölüşdürülməmiş  mənfəətinin  qalığının 
hərəkətinin açıqlanması 3 saylı «Kapitalm hərəkəti haqqında hesabat» 
formasında verilir. 
«Hesabat  ilinin  bölüşdürülməmiş  mənfəəti»  adlı  472-ci  sətrdə 
Azərbaycan  Respublikasında  mühasibat  uçotu  haqqında  qanuna 
müvafiq  olaraq  balans  maddələrinin  qiymətləndirilməsi  və  təşkilatın 
bütün  əməliyyatlarının  mühasibat  uçotu  əsasında  aşkar  edilən  son 
maliyyə  nəticələri  (mənfəət)  və  müvafiq  hesablamalar  üzrə  büdcəyə 
vergilərin ödənilməsinə və digər 
ödəmələrə, təşkilatın 
sərəncamında  qalan  mənfəət  hesabına,  təşkilat  tərəfindən  müəyyən 
edilən  tədbirlərin  həyata  keçirilməsinə  yönəldilən  mənfəətin  məbləği 
arasındakı fərq kimi netto məbləğində göstərilir. 
İl  başa  çatdıqda  istifadə  edilmiş  mənfəətin  məbləğinə  onun 
azaldılması  həyata  keçirilir  (81  saylı  hesabın  kreditindən  80  saylı 
hesabın debeti ilə müxabirləşməklə yazılış aparılır) və bölüşdürülməmiş 
mənfəət hissəsində 
88 «Bölüşdümlməmiş 
mənfəət  (örtülməmiş  zərər)»  hesabının  krediti  ilə  müxabirləşməklə, 
zərər  hissəsində isə  -  88  saylı  hesabın debeti  ilə  müxabirləş  nəklə  80 
saylı hesabdan silinir. 
«Borc  vəsaitləri»  maddələri  qmpunda  II  «Hesablaşmalar  və 
passivlər»  bölməsinin  500  və  5I0-cu  sətrləri  üzrə  hesabat  tarixindən 
sonra 12 aydan daha çox müqaviləyə müvafiq olaraq ödənilməli olan 
ödənilməmiş borc vəsaitlərinin məbləğləri göstərilir. 
Əgər  hesabat  tarixindən  sonra  12  ay  ərzində  borc  vəsaitləri 
ödənilməlidirsə, onda hesabat dövrünün axırına onların 
259 

---

ödənilməyən  məbləğləri  «Qısamüddətli  bank  kreditləri»nin  müvafiq 
maddələr qrupu 500 və 620-ci sətrləri üzrə əks olunur. 
Borc  vəsaitləri  hərəkətinin  tərkibinin  açıqlamnası  mühasibat 
balansına əlavədə (5 saylı forma) verilir. 
«Kreditor borcu» maddələri qrupunda: 
a) «Mallar,  iş  və  xidmətlərə  görə»  maddəsində  daxil  olan  maddi 
qiymətlilərə,  yerinə  yetirilən  işlərə  və  göstərilən  xidmətlərə  görə 
malgöndərənlərə və podratçılara olan borcların məbləği göstərilir. Bu 
maddədə 
həmçinin 
fakturalaşdırılmamış 
göndərmələr 
üzrə 
malgöndərənlərə olan borc əks etdirilir. 
b) «Verilmiş veksellər üzrə» maddəsində, 60 «Malgöndərənlər və 
podratçılarla  hesablaşmalar»  hesabında  uçota  alman,  təşkilatın 
malgöndərənlərin,  podratçıların  və  kreditorların  göndərmələrini, 
işlərini və xidmətlərini təmin etmək üçün verilən veksellərə görə onlara 
olan borcların məbləği göstərilir; 
v)  «Əməyin  ödənilməsi  üzrə»  maddədə  hesablanmış,  lakin  hələ 
ödənilməmiş əməyin ödənilməsi məbləğləri, «Sosial sığorta və təminat 
üzrə»  maddədə  isə  dövlət  sosial  sığortasına,  pensiya  təminatına, 
təşkilatın  işçilərinin  tibbi  sığortasına,  məşğulluq  fonduna  ayırmalar 
üzrə borc göstərilir. 
q)  «Büdcə  qarşısında  borc»  maddəsi  üzrə  təşkilatın  işçilərindən 
tutulan  gəlir  vergisini  daxil  etməklə  büdcəyə  bütün  növdən  olan 
ödəmələr üzrə təşkilatın borcu göstərilir. 
d) «Almmış  avanslar»  maddəsində  bağlanmış  müqavilələr  üzrə 
gələcək  hesablaşmalara  görə  kənar  təşkilatlardan  alınan  avansların 
məbləği göstərilir; 
e) «Sair  kreditorlar»  maddəsi  üzrə  «Kreditor  borcu»  maddələr 
qrupunun digər maddələri üzrə öz əksini tapmayan hesablaşmalar üzrə 
təşkilatın  borcu  göstərilir.  Təşkilata  uzunmüddətli  icarə  şərtləri  ilə 
verilmiş və 03 «Uzunmüddətli icarə edilmiş əsas vəsaitlər» hesabında 
uçota  alınan  əsas  vəsaitlərə  görə  icarə  təşkilatının  icarə  öhdəliyinin 
məbləği,  işçilərə  fərdi  yaşayış  evlərinin  tikintisinə,  bağ  evlərinin 
tikintisinə  və  digər  məqsədlərə  görə  işçilərə  ssudalar  vermək  üçün, 
habelə  təşkilat  tərəfindən  kreditə  alınmış  bankların  kreditləri  üzrə 
borcları əks olunur. 
260 

---

Əməyin  ödənilməsi  və  sığorta  üzrə  hesablaşmaları  əks  etdirən 
hesablar  üzrə  debet  qalığı,  mühasibat  balansının  III  bölməsinin 
maddələrinin  müvafiq  qruplarının  «Sair  debitorlar»  maddəsində 
göstərilir. 
«TəsisçiIərlə  hesablaşmaları)  maddələri  qrupunda  (725-ci  sətr) 
ödəməyə hesablanmış dividendlər, səhmlər, istiqrazlar, borclar və i.a. 
üzrə faizlərə görə təşkilatın borclarının məbləği əks etdirilir. 
«Gələcək  dövrlərin  gəlirləri»  maddəsində  hesabat  ilində  alınan, 
lakin gələcək hesabat dövrünə aid olan (icarə ödəməsi və i.a.) vəsaitlər, 
habelə  mühasibat  uçotu  qaydalarına  müyafıq  olaraq  83  «Gələcək 
dövrlərin gəlirləri» hesabında uçota alınan digər məbləğlər göstərilir. 
Xarici  valyutada  göstərilən  əmlakın  və  öhdəliklərin  dəyərinin 
müəyyən edilmiş qaydada hesablanması ilə əlaqədar olan bu hesabda 
uçota  alman  kurs  fərqləri,  hesabat  ilinin  axırında  birdəfəlik  təşkilatın 
mənfəətinə və ya zərərinə hesablanır. 
83  saylı  hesab  üzrə  debet  qalığı  mühasibat  balansında  «Sair 
dövriyyədə olan aktivlər» maddəsində əks etdirilir. 
«Qarşıdakı  xərclər  və  ödəmələr  üçün  ehtiyatlar»  maddələri 
qrupunda,  təşkilat  tərəfindən  ehtiyatlandırılan  vəsaitlərin  qalıqları 
göstərilir. 
Əgər uçot siyasətini dəqiqləşdirən zaman hesabat maliyyə ilindən 
sonrakı  ildə  təşkilat  qarşıdakı  xərclərə  və  itkilərə  ehtiyatların 
hesablanmasını  məqsədəuyğun  hesab  etmirsə,  onda  hesabat  ilindən 
sonra  yanvarın  1-i  vəziyyətinə,  müəyyən  edilmiş  qaydada  keçici 
qalıqlar yerinə malik olan ehtiyatların vəsaitlərinin qalıqları, təşkilatın 
maliyyə nəticələrinə birləşdirilməlidir və yanvar ayının dövriyyəsində 
əks olunur. 
DT 89 «Qarşıdakı xərclər və ödəmələr üzrə ehtiyatlar» hesabı 
KT 80 «Mənfəət və zərərlər» hesabı 
«Sair  qısamüddətli  passivləri)  maddələri  qrupunda,  mühasibat 
balansının  passivinin  II  bölməsinin  digər  maddələri  üzrə  öz  əksini 
tapmayan, qısamüddətli passivlərin məbləğləri göstərilir. 
261 

---

262 
 

---