Dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT PEDAQOJİ UNİVERSİTETİ B A L O Ğ L A N Q U L İ Y E V Pedaqoji elmlər namizədi, dosent, Azərbaycan Respublikasını «Fəxri bədən tərbiyəsi və idman işçisi», SSRİ idman ustası FİZİKİ TƏRBİYƏNİN NƏZƏRİ-METODİK VƏ PRAKTİK İŞLƏRİNİN ƏSASLARI Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin «17» «fevral» «2010»-cu il tarixli «202» saylı əmri ilə dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir Bakı – “ADPU» nəşriyyatı - 2009 2 Elmi redaktor: Məmməd Nəsrullayev-professor, pedaqoji elmlər namizədi, ADBTİA-nın «Bədən tərbiyəsi nəzəriyyəsi və metodika-sı» kafedrasının müdiri. Rəyçilər: Fərrux Rüstəmov–pedaqoji elmlər doktoru, professor, ADPU-nun «İbtidai təhsilin pedaqoqikası və metodikası» kafedrasının müdiri. Rəşid Əliyev –professor, pedaqoji elmlər namizədi, əməkdar məşq-çi, ADTU-nun «Bədən tərbiyəsi və idman» kafedrasının müdiri. Akif Əmiraslanov- pedaqoji elmlər namizədi, dosent, ADPU- nun «İdman fənləri» kafedrasının müdiri. Əli Mehdiyev–pedaqoji elmlər namizədi, dosent, əməkdarməşqçi, ADPU-nun «Bədən tərbiyəsi və idman» kafedrasının müdiri. Quliyev B.S. Fiziki tərbiyənin nəzəri-metodik və praktik işlərinin əsasları. Ali pedaqoji məktəblərin «İbtidai Təhsilin Pedaqogikası və metodikası» ixtisası üçün dərs vəsaiti. Dərs vəsaiti Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq olunmuş «Fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası» fənn proqramı əsasında yazılmış, pedaqoji fakültələrin bakalavr və magistratura pilləsində təhsil alanlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Həmin dərs vəsaitindən «Fiziki tərbiyə və gənclərin çağırışaqədər hazırlığı» ixtisası üzrə təhsil alan tələbələr, eləcə də müəllim-məşqçilər, tədqiqatçılar-dissertantlar və geniş oxucu kütləsi faydalana bilər. ____________ qrifli nəşr Müəllifin rəsmi razılığı olmadan kitabın surətinin çıxarılması q a d a ğ a n d ı r ! 3 MÜNDƏRİCAT Oxuculara BİRİNCİ BÖLMƏ FİZİKİ TƏRBİYƏNİN NƏZƏRİ-METODİK MƏSƏLƏLƏRİ I FƏSİL. FİZİKİ TƏRBİYƏNİN MÖVZUSU VƏ İNKİŞAF TARİXİ 1.1.Fiziki tərbiyənin mövzusu 1.2.Azərbaycanda bədən tərbiyyəsi və idmanın inkişafı 2.1.Azərbaycanda bədən tərbiyyəsinin yaranması 2.2.Azərbaycanda feodalizm dövründə bədən tərbiyyəsi və idmanın inkişafı 2.3.Azərbaycanda XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı 2.4.Azərbaycanda sovet hakimiyyəti illərində bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı barədə (1920-1991-ci illər) 2.5.Qədim və müasir Olimpiya oyunları 2.6.Azərbaycan idmançılarının Olimpiya oyunlarında iştirakı və nailiyyətləri 1.3.Azərbaycanda fiziki təybiyə sistemi 3.1.Azərbaycanda fiziki tərbiyə sisteminin mahiyyəti 3.2.Azərbaycanda fiziki tərbiyə sisteminin əsasları -Ailədə uşaqların fiziki tərbiyəsi -Məktəbəqədər yaşlı uşaqların fiziki tərbiyəsi -Ümumtəhsil məktəblərində fiziki tərbiyə -Peşə, orta və ali ixtisas məktəblərində fiziki tərbiyə -Şəhər, kənd, fabrik və zavodlarda fiziki tərbiyə -Azərbaycan Silahlı Qüvvələrində fiziki tərbiyə 1.4.Pedaqoji və bədən tərbiyəsi üzrə əsas spesifik anlayışlar 4.1.Anlayışlar haqqında pedaqoji fikir tarixindən 4.2.Xarici və Azərbaycan pedaqoqlarının bədən tərbiyəsi anlayışları barədə düşüncələri II FƏSİL. İBTİDAİ MƏKTƏBDƏ ŞAGİRDLƏRİN FİZİKİ TƏRBİYƏSİNİN ƏSASLARI II.1. İbtidai məktəbdə şagirdlərin fiziki tərbiyəsinin mahiyyəti, məqsədi, vəzifələri və vasitələri 1.1.Fiziki tərbiyənin mahiyyəti və məqsədi -Məktəblilərin ictimai-faydalı əməyə hazırlığında fiziki tərbiyənin rolu -Məktəblilərin vətənin müdafiəsinə hazırlığında fiziki tərbiyənin əhəmiyyəti -Fiziki tərbiyə şagirdlərin zehnini inkişaf etdirən vasitədir -Fiziki tərbiyənin mənəvi keyfiyyətlərə təsiri -Məktəblilərin estetik hisslərinə fiziki tərbiyənin təsiri - -Sağlamlığın möhkəmləndirilməsində fiziki tərbiyənin rolu 1.2.Fiziki tərbiyənin vəzifələri -Şagirdlərin sağlamlığının möhkəmləndirilməsi və fiziki inkişafının təmini 4 -Şagirdlərin fiziki bacarıq və vərdişlərinin təkmilləşdirilməsi -Fiziki keyfiyyətlərin inkişafı -Statik vəziyyətdə və hərəkət zamanı düzgün qamət vərdişinin formalaşdırılması 1.3.Fiziki tərbiyənin vasitələri -Fiziki hərəkətlər -Təbii amillər -Gün rejimi -Gigiyenik amillər II-2. «Fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası» fənninin səciyyəvi xüsusiyyətləri 2.1. «Fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası» fənninin mahiyyəti 2.2. «Fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası» fənninin vəzifələri 2.3. «Fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası» fənni tədris və elmi fənn kimi II.3.Kiçik məktəbyaşlı uşaqların yaş xüsusiyyətləri 3.1.Kiçik məktəbyaşlı uşaqların anatomik-fizioloji xüsusiyyətləri 3.2.Kiçik məktəbyaşlı uşaqların psixoloji xüsusiyyətləri II.4.Fiziki tərbiyə təliminin elmi-nəzəri əsasları 4.1. Fiziki tərbiyənin təliminə təsir göstərən amillərin elmi-nəzəri mahiyyətini öyrənməyin əhəmiyyəti 4.2. Fiziki tərbiyənin təliminə fizioloji amillərin təsiri - 4.3.Fiziki tərbiyənin təliminə psixoloji amillərin təsiri - 4.4.Fiziki hərəkətlərin təliminin mahiyyəti 4.5.Fiziki hərəkətlərin təliminin mərhələləri 4.6.Təlim prosesində səhvlərin düzəldilməsi 4.7.Hərəki bacarıq və vərdişlər II.5.Fiziki tərbiyənin təlim prinsipləri 5.1. Ümumpedaqoji təlim prinsipləri 5.2. Fiziki tərbiyənin spesifik prinsipləri II.6.Fiziki tərbiyənin təlim metodları 6.1. Fiziki tərbiyə prosesində ümumpedaqoji təlim metodlarından istifadə 6.2. Fiziki tərbiyənin spesifik təlim metodları 6,3, Təlim metodlarından qarşılıqlı istifadə III FƏSİL. FİZİKİ TƏRBİYƏ ÜZRƏ PROQRAMLAR VƏ TƏDRİS PLANLARI 3.1. Müxtəlif dövrlərdə tətbiq olunan fiziki tərbiyə proqram və tədris planlarının mahiyyəti, vəzifələri və vasitələri 1.1. Çar Rusiyasında məktəb tədris planlarında fiziki tərbiyənin qoyuluşu 1.2. Sovet hakimiyyəti illərində məktəb bədən tərbiyəsi proqramları və tədris planları (1920-1991) 1.3. Müstəqillik dövründə bədən tərbiyəsi proqramları və tədris planları a) Bədən tərbiyəsi proqramı fiziki tərbiyə üzrə əsas sənəddir b) Bədən tərbiyəsi proqramının quruluşu və vəzifələri v) Bədən tərbiyəsi proqramının məzmunu 1.4. Xarici ölkə məktəblərində fiziki tərbiyə üzrə tədris planı və proqramları 5 FİZİKİ TƏRBİYƏ DƏRSLƏRİNİN TƏŞKİLİ VƏ KEÇİRİLMƏSİ METODİKASI IV FƏSİL. BƏDƏN TƏRBİYƏSİ DƏRSLƏRİ MƏKTƏBDƏ FİZİKİ TƏRBİYƏ ÜZRƏ İŞLƏRİN ƏSAS TƏŞKİLİ FORMASIDIR IV.1. Bədən tərbiyəsi dərslərinin əsas xüsusiyyətləri, vəzifələri və tipləri 1.1. Dərsin əsas xüsusiyyətləri 1.2. Bədən tərbiyəsi dərslərinin vəzifələri 1.3. Bədən tərbiyəsi dərsinin tipləri IV.2. Bədən tərbiyəsi dərsinin təşkili 2.1. Bədən tərbiyəsi dərslərinin optimal təşkilinin başlıca şərtləri 1.2. Bədən tərbiyəsi dərslərinə verilən müasir tələblər 1.3. Proqram tədris materialları üzrə işin təşkili 2.4. Proqram tədris materialının planlaşdırılması 2.5. Dərsəqədər təşkilati işlər (dərsin tədris-idman ləvazimatı və avadanlıqla təchizi) 2.6.Dərsin planlaşdırılması 2.7. tənəffüs vaxtı uşaqların dərsə hazırlaşdırılması IV.3. Bədən tərbiyəsi dərsinin quruluşu, hissələri və təşkili formaları 3.1. Dərsin quruluşu 3.2. Bədən tərbiyəsi dərslərinin hissələri 2.1. Dərsin hazırlıq hissəsi 2.2. Dərsin əsas hissəsi a) Dərsin əsas hissəsinin mahiyyəti və vəzifələri b) Dərsin əsas hissəsində şagirdlərin fəallığının yüksədilməsi 2.3. Dərsin tamamlayıcı hissəsi 2.4. Dərsin hissələri arasında inteqrasiya 3.3. Dərsin təşkili formaları 3.4. Dərsin sıxlığı 3.5. Dərsdə şagirdlərə verilən fiziki yük 3.6. Bədən tərbiyəsi üzrə ev tapşırıqları 3.7. Məktəbdə fiziki tərbiyə işlərinə rəhbərlik 3.8. Fiziki tərbiyəyə həkim nəzarəti 3.9. Müəllimin vəzifələri, dərsdə yer seçməsi və dərsə hazırlığı 3.10. Dərsin icmalı və təhlili 3.11. Fiziki tərbiyə məşğələlərində musiqi 3.12. Dərsdə mühafizəni təmini və zədələnmələrin qarşısının alınması 3.13. İlin müxtəlif vaxtlarında bədən tərbiyəsi məşğələlərinin keçirilməsi metodikası 3.14. Şagird müvəffəqiyyətinin hesab alınması 3.15. Şagirdlərin qiymətləndirilməsi 3.16. Məşğələ yerinin hazırlanması, onun ləvazimat və avadanlıqlarla təchizi II BÖLMƏ. XÜSUSİ METODİKA V FƏSİL. PROQRAM TƏDRİS MATERİALI VƏ ONUN ÖYRƏDİLMƏSİ METODİKASI V.1. Fiziki tərbiyə üzrə əsas biliklər 6 1.1. Nəzəri biliklərin mənimsənilməsinin pedaqoji-psixoloji məsələləri 1.2. Nəzəri biliklərin mənimsədilməsi metodları 1.3. Nəzəri biliklərin şagird şəxsiyyətinə təsiri 1.4. Fiziki hərəkətlər üzrə xüsusi nəzəri məlumatlar 1.5. Siniflər üzrə əsas biliklər V.2. İlk tibbi yardım göstərmək qaydaları V.3. Proqram materialının məzmunu və keçirilməsi 3.1. Gimnastika dərsinin təşkili və öyrədilməsi üsulları 1.1. Gimnastika dərslərində zədələnmələrin yaranma səbəbləri 1.2. Dərs zamanı zədələnmələrin qarşısının alınması 1.3.Gimnastika hərəkətlərinin öyrədilməsi metodikası 3.2. Azərbaycan xalq rəqsləri 2.1. Qızlar üçün rəqs hərəkətləri 2.2. Oğlanlar üçün rəqs hərəkətləri 3.3. Mütəhərrik oyunlar 3.1. Görkəmli pedaqoqlar oyunlar haqqında 3.2. Oyunların təşkili 3.3. Mütəhərrik oyunların əhəmiyyəti 3.4.Mütəhərrik oyunların növləri 3.5. Mütəhərrik oyunların xarakteristikası 3.6. Oyunların ictimai-siyasi hadisə kimi meydana gəlməsi 3.7. Oyun fiziki tərbiyənin mühüm vasitəsi kimi 3.8. Azərbaycan mütəhərrik oyunları milli mədəniyyətimizin tərkib hissəsi kimi 3.9. Milli mütəhərrik oyunların təsnifatı 3.10. Oyunların seçilməsi 3.11. Oyun üçün hazırlıq işləri 3.12. Oyunların keçirilməsi formaları 3.13. Oyunların məzmununun şərhi 3.14. Oyun meydançasının düzəldilməsi 3.15. Oyun meydançasının və idman zalının işarə olunması 3.16. Oyun ləvazimatlarının hazırlanması 3.4. Yüngül atletika 4.1. Yüngül atletika hərəkətlərinin öyrədilməsi 4.2. Yüngül atletika dərslərinin təşkili 4.3. Yüngül atletika hərəkətlərinin icraolunma texnikası 3.5. Kross hazırlığı 5.1. Kross hazırlığının təlimi 5.2. Kross məsafəsinin öyrədilməsi metodikası a)Yeriş b) Qaçış 5.3. IV sinifdə kross hazırlığı üzrə dərslərin məzmunu 3.6. Üzgüçülüyün öyrədilməsi 6.1. Üzgüçülük tədris və elmi fəndir 6.2. Üzgüçülük idman üsulları 6.3. Üzgüçülüyün səciyyəvi xüsusiyyətləri 7 6.4. Üzgüçülüyün əhəmiyyəti 6.5. Üzgüçülüyün fiziki tərbiyə sistemində yeri 6.6. Üzgüçülüyün öyrədilməsi metodikası 6.7. Suda hazırlıq hərəkətləri 6.8. Üzgüçülükdə gigiyenik və təhlükəsizzlik qaydaları VI FƏSİL. AZKOMPLEKTLİ MƏKTƏBLƏR VƏ XÜSUSİ TİBBİ QRUPLARDA FİZİKİ TƏRBİYƏ VI.1. Azkomplektli məktəblərdə fiziki tərbiyə məşğələləri VI.2. Xüsusi tibbi qruplarda fiziki tərbiyə məşğələlərinin təşkili III BÖLMƏ VII FƏSİL. TƏDRİS GÜN REJİMİNDƏ FİZİKİ TƏRBİYƏ VƏ SAĞLAMLIQ TƏDBİRLƏRİ VII.1. Səhər gigiyenik gimnastikasının əhəmiyyəti VII.2.Dərsəqədər səhər gigiyenik gimnastikası VII.3. Bədən tərbiyəsi dəqiqələri VII.4. Böyük tənəffüslərdə fiziki hərəkətlər və mütəhərrik oyunlar VII.5. Günüuzadılmış qruplarda idman «saatı» VIII FƏSİL. SİNİFDƏN VƏ MƏKTƏBDƏNXARİC FİZİKİ TƏRBİYƏ VƏ İDMAN MƏŞĞƏLƏLƏRİ VIII.1. Sinifdənxarix fiziki tərbiyə və idman məşğələləri 1.1.Sinifdənxaric məşğələlərin məqsədi 1.2. Ümumi fiziki hazırlıq 1.3. İdman bölmələri 3.1.Yüngül atletika 3.2.Stol üstü tennis 3.3.Bədii gimnastika 3.4.Fərdi məşğələlər VIII.2. Məktəbdənxaric fiziki tərbiyə və idman işləri 2.1. Uşaq-gənclər idman məktəblərində fiziki tərbiyə və idman işləri 2.2. Uşaq yaradıcılıq birliyi və mədəniyyət evlərində bədən tərbiyəsi və idman tədbirləri 2.3. İstirahət və mədəniyyət parklarında bədən tərbiyəsi və idman işləri 2.4. Mənzil-istismar sahəsində və bələdiyyə idarələrində bədən tərbiyəsi 2.5. Gəzinti, yürüş və ekskursiyalar IX FƏSİL. AİLƏDƏ UŞAQLARIN FİZİKİ TƏRBİYƏSİ IX.1. Ailədə uşaqların fiziki tərbiyəsinin əhəmiyyəti və vasitələri IX.2. Ailədə kiçik məktəbyaşlı uşaqların gün rejimi IX.3. Ailədə uşaq orqanizminin möhkəmləndirilməsi IX.4. Ailədə uşaqların bədən tərbiyəsi dəqiqəsi IX.5. Ailədə uşaqların səhər gigiyenik gimnastikas 8 X FƏSİL. ŞAGİRDLƏRİN FİZİKİ TƏRBİYƏSİNDƏ MƏKTƏB, AİLƏ VƏ İCTİMAİYYƏTİN ƏLBİR İŞİ X.1. Valideyn konfransı X.2. Sinif valideyn iclası X.3. Valideynlərlə aparılan əbir iş X.4. Uşaqların fiziki tərbiyəsində ictimaiyyətin rolu ƏLAVƏLƏR Mütəhərrik oyunlar Dərs nümunələri İstifadə edilmiş ədəbiyyat 9 OXUCULARA Hörmətli oxucu, diqqətinizə təqdim edilən bu dərs vəsaiti, fiziki tərbiyə sahəsində müəllifin 48 illik pedaqoji fəaliyyətinin nəzəri-metodik və praktik iş təcrübəsi əsasında yazılmışdır. Dərs vəsaitində müəllifin Bakı şəhərindəki ümumtəhsil məktəblərində bədən tərbiyəsi müəllimi, 1971-81-ci illərdə isə Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat Pedaqoji Elmlər institutunda (indiki Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri institutu) işlədiyi dövrdə, eləcə də 1981-ci ildən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində ixtisas fakültəsində idman fənlərinin tədrisi metodikasından (gimnastika, atletika, idman və mütəhərrik oyunlar, üzgüçülük və s.) oxuduğu mühazirə və praktik dərslər üzrə topladığı təcrübə nəzərə alınmışdır. Dərs vəsaitinin məqsədyönlü işlənməsində müəllifin praktik müəllim olması ilə yanaşı, onun dissertasiya, elmi-tədqiqat işinin fiziki tərbiyə üzrə nəzəri biliklərin mənimsənilməsinin şagird şəxsiyyətinin formalaşmasına təsirinə həsr edilməsi, burada nəzəriyyə ilə praktikanın bir-biri ilə sıx surətdə əlaqələndirilməsi, biri o birini tamamlaması da az rol oynamamışdır. Müəllifin uzun illərdən bəri Azərbaycan Müəllimlər institutunda, Bakı Pedaqoji Kadrların ixtisasartırma və yenidən hazırlanma institutunda kurslarda ixtisaslı mütəxəssislərə və sinif müəllimlərinə, həm də bakalavr təhsil pilləsində və magistraturada «Fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası» fənn proqramı üzrə tələbələrə oxunmuş mühazirələr, seminar, laborator və praktik məşğələlərin aparılması zamanı qazanılmış təcrübə dərs vəsaitinin gündəmə gəlməsində, müasir məktəb sisteminin tələblərinə cavab verməsində mühüm amillərdən sayıla bilər. Açıq etiraf etməliyik ki, müəllifin vaxtı ilə kənd rayon məktəblərində (Füzuli, Cəbrayıl, Zaqatala, Şuşa, Xankəndi, Şəki, Qəbələ, Şirvan və i.a.) fiziki tərbiyə dərslərində apardığı müşahidələri, vəziyyəti öyrənib təhlil etməsi və müəllimlər arasında sorğular keçirib ümumiləşdirməsinin nəticəsi olaraq dərs vəsaiti, metodik işləmələr, habelə ölkə daxilində və onun hüdudlarından kənarda jurnal məqalələri çap etdirməsi, bunların da müvafiq hissəsinin yenidən işlənilib sinif müəllimi hazırlayan pedaqoji fakültələrin fənn proqramlarına üyğunlaşdırılaraq dərsliyə daxil edilməsi məqsədyönlü olmuşdur. Bu bir həqiqətdir ki, son illərdə respublikamızda fiziki tərbiyəyə və idmana diqqət artırılmışdır. Lakin kiçik məktəbyaşlı uşaqların fiziki tərbiyəsinin nəzəri və metodiki cəhətləri və s. proqram bölmə materiallarına aid konkret ümumiləşdirici tədris-metodiki ədəbiyyat, çap tədris işləmələri, vəsait və dərsliklər demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Bu da təbiidir. Çünki, müvafiq təhsil qurumları həmin boşluğu doldurmağa lazımi səy və təşəbbüs göstərməmiş, tələbə və magistrların, ixtisasartırma və yenidən hazırlanma kurslarına cəlb olunan dinləyicilərin, ixtisas müəllimlərinin bu sahəyə olan ehtiyacını o qədər də diqqət mərkəzində saxlamırlar. Unutmaq olmaz ki, sovetlər birliyində fiziki tərbiyəyə dair zəruri dərs vəsaitləri, tövsiyələr hazırlanıb müəllim və tələbələrə çatdırılırdı. Artıq son vaxtlarda əlaqələr demək olar ki, kəsilmişdir, Azərbaycan dilində «Məktəbdə bədən tərbiyəsi» məcmuəsinin nəşri dayandırılmışdır. Buna görə də fiziki tərbiyənin tədrisi üzrə müəllimlərə konkret kömək göstərə biləcək materiallara çox çətinliklə rast gəlmək mümkündür. Azərbaycanda bəhs edilən sahəyə aid dərsliklərə, tədris - metodiki vəsaitlərə çox böyük ehtiyacın olduğunu nəzərə alaraq indiyə qədər toplanılmış materialların və «İbtidai Təhsilin Pedaqogikası və metodikası» ixtisası alan tələbələr üçün oxunmuş mühazirələrin üzərində işləməklə «Fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası» fənn proqramının tələblərinə cavab verən dərs vəsaiti tərtib etmək qərarına gəldik. Dərs vəsaiti öz quruluşuna görə 3 bölmədən, 10 fəsildən və əlavələrdən ibarətdir. Birinci bölmədə fənn proqramına uyğun olaraq fiziki tərbiyə nəzəriyyəsinin əsaslarına dair bəzi məsələlərin izahı verilir. İlk növbədə, fiziki tərbiyənin mövzusunun mahiyyəti və onun əhatə etdiyi məsələlər araşdırılır. Ölkəmizdə gənclərin bədən tərbiyəsi və idmanının inkişafına xüsusi diqqət yetirildiyi nəzərə alınaraq onun tarixi keçmişinə, bu gününə və gələcək inkişaf perspektivlərinə nəzər salınır, ictimai quruluşlarda inkişaf göstəriciləri, nailiyyətləri əsasında xronikası yaradılır. Xüsusən, onun sinfi xarakter daşıması, ictimai hadisə kimi əmələ gəlməsi, cəmiyyətin maddi şəraitindən və tələbatından asılılığı, mövcud cəmiyyətin məqsəd və vəzifələrinin həyata keçirilməsinə xidmət göstərməsi faktik materiallarda qısa da olsa öz əksini tapır. Azərbaycan ərazisində ən qədim zamanlardan başlayaraq Midiya və Alban dövlətləri, feodalizm, çar Rusiyası, sovet hakimiyyəti və müstəqillik dövründə bədən tərbiyəsi və idmanın inkişaf tarixinə aid araşdırmalar aparılır. Qədim və müasir Olimpiya oyunları, Azərbaycan idmançılarının olimpiya oyunlarında uğurları barədə məlumatlar verilir. 10 Bu bölmədə müstəqil Azərbaycan Respublikasının fiziki tərbiyə sisteminin mahiyyəti, quruluşu, əsasları və başlıca isti-qamətləri şərh edilir. Xüsusən, bu sistemin əhatə etdiyi ailə və bağçada, orta ümumtəhsil, peşə, orta və ali ixtisas məktəblərində, şəhər, kənd, fabrik, zavodlarda və Azərbaycan Silahlı Qüvvələrində fiziki tərbiyənin ümumi xarakteristikasından bəhs olunur. Pedaqoji və əsas spesifik anlayışlardan danışılarkən XIX-XXI əsrlərdə anlayışlar haqqında mühüm pedaqoji fikir tarixi araşdırılır. Təlim, tərbiyə, təhsil anlayışları ilə yanaşı, «Bədən tərbi-yəsi», «Fiziki tərbiyə», «Fiziki inkişaf», «Fiziki hazırlıq», «Fiziki təkmilləşmə», «İdman» anlayışlarının mahiyyətinə aydınlıq gətir- ilərkən xarici alimlərin, o cümlədən görkəmli Azərbaycan peda-qoqlarının da düşüncələri diqqətdən yayınmamış, onların bu məsələyə daha həssas və diqqətlə yanaşmaları aşkarlanmışdır (M.Muradxanov, N.Kazımov, Ə.Haşımov, B.Əhmədov, A.Rzayev, Y.Talıbov, Ə.Ağayev, Ə.Paşayev, F.Rüstəmov, M.Nəsrullayev, H.Qurbanov və s.). Həmin bölmədə ibtidai məktəbdə şagirdlərin fiziki tərbiyəsinin elmi, pedaqoji-psixoloji əsasları aparıcı yerlərdən birini tutur. İlk növbədə, kiçik məktəbyaşlı şagirdlərin fiziki tərbiyəsinin məqsədi, vəzifələri və vasitələri, eləcə də «Fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası» fənninin mahiyyəti, onun tədris və elmi fənn olması izah edilir. Bundan əlavə, kiçik məktəb yaşlıların anatomik-fizioloji və psixoloji inkişaf xüsusiyyətləri, fiziki tərbiyə təliminin təşkili və keçirilməsinin elmi-nəzəri əsasları bu prosesdə təlim metodlarından və prinsiplərindən səmərəli istifadə yolları, həm də onların nəinki əlaqəli surətdə tətbiqi, hətta qarşılıqlı istifadə imkanları şərh olunur. Eyni zamanda, qarşıya qoyulmuş vəzifə, tədris - iş və iqlim şəraitindən, təchizatdan asılı olaraq metodların seçilməsi və tətbiq olunması prinsiplərinə aid nümunələr verilir, öyrədən və öyrənənin münasibətlərinin tənzimlənilməsində aktiv metodların rolu, mövqeyi araşdırılır. Məlumdur ki, öz tarixi keçmişini bilmədən gələcəyə uğurlu addımlar atmaq mümkün deyildir. Bu baxımdan orta ümumtəhsil məktəblərimizdə tətbiq edilmiş fiziki tərbiyədən tədris plan və proqramlarının tədqiqi vacib bilinmişdir. Əvvəlcə, çar Rusiyası məktəblərində, sonra Azərbaycanda sovet hakimiyyəti və müstəqillik dövründə tədris plan və proqramlarında fiziki tərbiyənin qoyuluşu, mahiyyəti, vəzifələri, məzmunu öyrənilmiş, təhlil edilmiş və ümumiləşdirmələr aparılmış (XIX, XX, XXI əsrlərdə), müvafiq qənaətə gəlinmiş,müəllif yeri gəldikcə tərtib etdiyi məktəb, orta ixtisas və ali məktəb proqramlarında tədqiqatın nəticələrini müvafiq surətdə nəzərə almışdır. XX əsrin 70-ci illərində bir sıra xarici ölkə məktəblərinin tədris planında fiziki tərbiyə fənninə ayrılan saatların miqdarı, onun təşkili imkanları da araşdırılmışdır (Macarıstan, Bolqarıstan, Kuba, Polşa, Almaniya (ADR) və s.). Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|