Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1 6
Yüklə 3,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
B İLİKLƏR BAZASININ QURULUŞU V Ə ONUN İNTELLEKTUAL S İSTEMLƏRİN DİGƏR KOMPONENTL ƏRİ İLƏ QARŞILIQLI ƏLAQƏSİ Biliklər bazasının təşkili zamanı, ilk növbədə, onun saxlamalı olduğu informasiyanın xarakteri ön plana çəkilir. Biliklər bazasının məzmunu, əsasən, tezdəyişən və azdəyişən fakt və biliklərdən və həmin biliklərin və qaydaların modellərindən ibarətdir. Qaydalar obyektlər haqqında vacib məlumat saxlayıcıları olan fəal elementlərdir ki, bunlar da biliklər bazasında olan məlumatlar əsasında yeni fakt və fərziyyələr yarada bilirlər. Biliklər bazasınin quruluşu qarşılıqlı əlaqəli iki hissədən formalaşdırılır: • Qaydalar bazası (QB); • Verilənlər bazası (VB). Verilənlər bazasında qeyd olunan predmet oblastına aid həll olunacaq məsələ və verilənlər haqqında faktoqrafik informasiya saxlanılır. Qaydalar bazası predmet oblastı haqqında biliklərin təqdim olunması modeli və həmçinin bu biliklərin aktivləşdirilməsi əsasında verilənlər bazasında saxlanılan verilənlərin elementləri arasında münasibətləri müəyyən edir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------204------------------------------------ Biliklərdən əlavə, biliklər bazasında predmet oblastı haqqında digər tip biliklər də saxlanılır: saxlama mühitinin modeli, istifadəçi haqqında biliklər, məqsədlər və s. Bu biliklər əsasən təqdim olunmaların ikinci səviyyəsində bloklar və qaydalar bazasının quruluş hissəsi şəklində saxlanılır. Adı çəkilən bir neçə bilik tipinin həm də birinci səviyyədə (Verilənlər bazasında) saxlanması mümkündür. Bilik və qaydaların həcmi böyük olduqda informasiyanın emalına sərf olunan vaxt artır. Bu zaman həll seçimi oblastının kiçildilməsi zərurəti meydana çıxır. İntellektual sistemlər, onların qarşısına qoyulan məsələlərin həllində hərəkətlərin məqsədyönlülüyünə, biliklərlə iş zamanı müəyyən mərhələdə (pillədə) “dərk edilmiş” və konstruktiv mövqeyə malik olmalıdırlar. Buna görə də real vaxt rejimində işləyən bir çox intellektual sistemlərdə yeni, biliklərin təqdim olunmasının üçüncü səviyyəsi – biliklər bazasında əməliyyat proseslərinin səmərələşdirilməsini təmin etmək üçün vacib olan metabiliklər səviyyəsi reallaşdırılır. Metabiliklər – sistemin özü haqqında, yəni öz bilikləri, onların quruluşu və öz fəaliyyəti barədə biliklər məcmusudur. Beləliklə, biliklər bazasında biliklərin strukturlaşdırılması lazımi informasiya axtarışı problemi ilə sıx əlaqədardır. Ən yaxşı axtarış strategiyası məsələnin həllinin bütün mərhələlərində biliklər bazasında olan bütün informasiyanın deyil, ona uyğun olan hissəsinin istifadə olunmasıdır. Biliklər bazasının düzgün strukturlaşdırılması zamanı verilən məsələnin həlli üçün axtarış və lazımi biliklərin seçilməsi problemi asanlaşır. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------205------------------------------------ Rasional obrazda həllərin çıxış mexanizmini reallaşdıran qaydalar interpretatoru funksiyalarını biliklər bazasının yüksək pilləsi olan metabiliklər bloku yerinə yetirir. Biliklər bazasının təşkili və onun intellektual sistemlərin digər komponentləri ilə qarşılıqlı əlaqəsinin müxtəlif variantlar vardır. Məsələnin həlli, qayda və verilənlərlə iş, xüsusi blok olan işçi sahəsində həyata keçirilir. İşçi sahəsində sorğunun təsviri və ya həll olunan məsələnin, biliklər bazasının qayda və verilənləri, çıxış mexanizminin prosedur və ya strategiyası təqdim olunur. Predmet oblastı haqqında faktlar və evristikalar məhsuldar qaydalar şəklində saxlanılan zaman, biliklər bazası bir çox hallarda “qaydalar bazası”, çıxış mexanizmi isə “qaydalar interpretatoru” kimi təqdim olunur. Biliklər bazasında predmet oblastının fakt və təsvirləri, həmçinin problemlə bağlı olan evristikalar saxlanılır. Qaydaların çıxış və interpretasiyası mexanizmini reallaşdıran idarəedici quruluş problemin həllində biliklər bazasından istifadə edir. İşçi yaddaşında (və ya qlobal verilənlər bazasında) konkret məsələyə daxil olan verilənlər, problem və ya məsələnin vəziyyəti haqqında informasiya saxlanılır. Layihələşdirilən intellektual sistemin biliklər bazasının hazırlanması zamanı, qeyd edildiyi kimi, sərəncamda olan bilikləri, yəni məlum olan fakt və informasiyaları təyin və tədqiq etmək vacibdir. Bunlar, ölçülər haqqında istehsal informasiyaları, dəyişənlər arasında əlaqələr, tənzimləmənin avadanlıq və əməliyyatları, prosesin idarə edilməsi zamanı müxtəlif vəziyyətlər ola bilər. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------206------------------------------------ İstehsal informasiyalarının əsasını biliklərin iki tipi – əsas (dərin) və ekspert bilikləri təşkil edir. Əsas biliklər fundamental prinsiplərə əsaslanan iqtisadi proseslər və onun funksiyalarının hissəvi anlayışını əks etdirir. Mühəndislər riyazi əməllər vasitəsi ilə istiliyin ötürülməsi, maye axını, kimyəvi reaksiyalar, qarışıqların parçalanması və s. prosesləri təsvir edə bilirlər. Riyazi həllərin bərabərlik və qaydaları biliklər üçün ardıcıllıq və ya təşkilat quruluşunu müəyyən edir. Dolğun və hərtərəfli istismar prosesləri prosedur məsələləri üçün əsas biliklərlə eyni qiymətləndirilir. Ekspert bilikləri təcrübə və ya müşahidələrdən alınır. Prosesin ölçülmə şərtləri keyfiyyət terminlərində asan verilir və asan da təsvir olunur. Prosesin gedişi çoxlu müxtəlif vəziyyətlərdə özünü biruzə verir. O, keyfiyyət xarakteristikalarının istifadəsi ilə müşahidə və proqnoz oluna bilər. Lakin proses fundamental prinsiplər terminində heç də hər zaman başa düşülən olmur. Bir çox göstəricilərin keyfiyyət təbiəti, bərabərliklərin məntiqi formada ifadəsi riyazi əməllərin köməyi ilə birlikdə təsvir olunan mütəmadi olmayan münasibətlər və nəticələri şərtləndirir. İntellektual sistemlərin biliklər bazası təcrübədə adətən ekspert və əsas biliklərin kombinasiyasını birləşdirir. Biliklərin bir hissəsi tamamilə keyfiyyət, digər hissəsi isə kəmiyyət xarakteri daşıya bilir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------207------------------------------------ Yüklə 3,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|