Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

barışıq, razılaşma, vasitəçilik, arbitaj məh-
kəməsi, piketlər və narazılıq nümayişləri, etiraz mi-
tinqləri, tətillər, boykot 
kimi vasitələrdən, yaranmış kon-
kret vəziyyətə, habelə əmək münaqişəsinin xarakterinə uy-
ğun olaraq istifadə edirlər. 
Qeyd etmək zəruridir ki, 
nominal əmək haqqı 
hər 
bir işçinin, onun ailəsinin və yaşadığı cəmiyyətin ümumi 
inkişaf səviyyəsini müəyyənləşdirmək üçün mühüm bir 
amil olsa da, lakin istər işçinin, istərsə də ailəsinin sosial-
iqtisadi vəziyyəti haqqında dolğun təsəvvür yaratmır. İs-
tehsal-xidmət dairəsinin müxtəlif sahələrində çalışan hər 
bir işçi, nominal əmək haqqından vergi ödəməli, müxtəlif 
təyinatlı ödənişlər etməli, ərzaq-paltar almalı, sağlamlığı, 
istirahəti, rahatlığı üçün müəyyən xərclər çəkməlidir. İşçi 
və qulluqçuların, onların ailə üzvlərinin yaşayış səviyyəsi, 
təhsil-peşə hazırlığı, gündəlik həyat-məişət qayğıları real 
əmək haqqı ilə bağlıdır. 
 
Real əmək haqqı, 
nominal əmək haqqının alıcılıq 

---

246 
qabiliyyəti olub, işçinin nominal əmək haqqına ala biləcə-
yi müxtəlif istehlak şeyləri və xidmətlərin, yaxud yaşayış 
vasitələrinin cəmidir. Bu mühüm göstərici ilk növbədə no-
minal əmək haqqının kəmiyyəti (məbləği) və ölkədə qiy-
mətlərin enib-qalxması dəyişikliyi (indeksi) ilə bağlıdır. 
Deməli, real əmək haqqı nominal əmək haqqı göstəricisi 
ilə 
düz, 
qiymətlərin dəyişməsi ilə 
tərs 
mütənasibdir. 
Məsələn, ölkədə qiymətlərin sabit qaldığı şəraitdə, 
nominal əmək haqqı il ərzində 5 faiz artmışsa, deməli real 
əmək haqqının da, 5 faiz yüksəldiyini söyləmək olar. 
(Əmək haqqı 5%>Qiymətlərin orta səviyyəsi 0). Əgər il 
ərzində işləyənlərin əmək haqqı 7 faiz və ölkədə qiymətlə-
rin də orta səviyyəsi 7 faiz artmışsa, o zaman real əmək 
haqqı sabit qalmışdır. (Əmək haqqı 7% = Qiymətlərin orta 
səviyyəsi 7% = 1). Nominal əmək haqqının 8 faiz artdığı-
nı, qiymətlərin isə ölkə üzrə orta hesabla 10 faiz yüksəldi-
yini fərz etsək, o zaman real əmək haqqı 2 faiz aşağı düş-
müş olacaqdır. (Əmək haqqı 8%yəsi 10%). Nəhayət, nominal əmək haqqının sabit qaldığı 
halda, ölkədə qiymətlərin artması prosesi baş vermişsə, 
deməli real əmək haqqı azalmış və milli valyutanın alıcılıq 
qabiliyyəti zəifləmişdir. Əksinə, nominal əmək haqqının 
sabit qaldığı şəraitdə, ölkədə qiymətlərin aşağı düşməsi 
müşahidə olunarsa, deməli real əmək haqqı yüksəlmiş və 
milli valyutanın alıcılıq qabiliyyəti artmışdır. 
Real əmək haqqının səviyyəsinə, nominal əmək haq-
qı və ölkədə qiymətlərin enib-qalxması (indeksi) amilləri 
ilə yanaşı, işçinin ailə tərkibi, kiçik yaşlı uşaqların sayı, 
ictimai vəziyyəti, həyat tərzi də, şübhəsiz öz təsirini göstə-
rir. Ümumiyyətlə, qiymətlərin nisbi sabitliyi şəraitində 
real əmək haqqının artması prosesi, milli iqtisadiyyatın 

---

247 
tərəqqisi və ölkə əhalisinin həyat səviyyəsinin yüksəlişinin 
göstəricisi olduğu halda, tənzimlənməyən iqtisadiyyat, in-
flyasiya, real əmək haqqının aşağı düşməsi meylləri cə-
miyyətdə sosial narazılıq, hökumətin iqtisadi siyasətinə 
qarşı inamsızlıq, ictimai gərginlik yaradır. 
b)
Dövlət, xüsusi (özəl), bələdiyyə, qarışıq, şirkət, 
korporativ kimi əsas və törəmə mülkiyyət əsasında fəaliy-
yət göstərən müxtəlif istehsal-xidmət dairəsi obyektlərin-
də, əmək haqqının bütün dünyada tarixən geniş yayılmış 2 
forması olmuşdur. Bu formalardan biri