Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

əmək – material – kapital
məsrəfləri hesab et-
sək, onda istehsal funksiyasını belə ifadə etmək olar: 
M = f (L,K,V) 
Burada, M - müəyyən texnologiyada əməyin həcmi 
(kəmiyyəti); L - kapitalın və materialların kəmiyyəti (miq-
darı); K - müəyyən nisbətdə istehsal edilən məhsulun 
maksimum həcmi; V - kapitalın cari (tətbiq olunan) həcm-
də dəyəri; f - istehsal funksiyasıdır. 
Ötən əsrin 20-ci illərində Amerika iqtisadçıları 
C.Duqlas və R.Solou, son 100 il ərzində ölkədə taxıl isteh-
salının statistika materialları əsasında, əmək və kapital ki-

---

155 
mi istehsal amillərinin məhsul buraxılışının ümumi artı-
mında xüsusi çəkisini (payını) müəyyən etmişlər. Onların 
tədqiqatları göstərmişdir ki, taxıl istehsalında əmək məs-
rəflərinin 1 faiz artırılması, məhsul buraxılışı artımının ¾ 
hissəsini təmin edir. Eyni zamanda bu sahəyə sərmayə qo-
yuluşlarının 1 faiz artırılması, məhsul, buraxılışı artımının 
¼ hissəsini əldə etməyə imkan yaradır. 
Alınan bu nəticələr bütün cəmiyyətə aid olduğundan, 
həmin indekslər (3/4 vəl/4) ümumiləşdirilmiş göstərici, 
yaxud aqreqat adlanır. Məhsul buraxılışı ilə istehsal amil-
ləri arasındakı asılılıq, iqtisadi nəzəriyyəyə Duqlas və 
Solou istehsal aqreqat funksiyası adı altında daxil olmuş-
dur. Həmin nəticələr əsasında faydalılıq nəzəriyyəsi-iqti-
sadi üsul adı ilə təklif olunmuşdur. Bu təklifə görə, «insan 
amilinə vəsait qoyuluşu», daha səmərəli olub, kapitalın 
artımına nisbətən istehsalın artmasını daha çox təmin edir. 
C.Duqlas və R.Solou əsaslandıra bilmişlər ki, əmək isteh-
salın ən mühüm amili kimi istehsalın inkişafına və məhsul 
buraxılışına həlledici təsir göstərir.
Eyni zamanda belə bir cəhət də unudulmamalıdır ki, 
cəmiyyət öz qarşısına müəyyən iqtisadi sosial məqsədli 
vəzifələr qoyduqda, bu xətt ölkənin real resursları və buna
uyğun iqtisadi inkişafın optimal seçim imkanları ilə də 
düzgün əlaqələndirilməlidir. 
Dünya təsərrüfat həyatı təcrübəsi sübut edir ki, müx-
təlif ölkələrdə, habelə qlobal miqyasda ayrı-ayrı resursla-
rın nisbi məhdudluğu ilə insanların tələbatlarının sonsuz-
luğu şəraitində, cəmiyyət bir-birinə əks olan, alternativ se-
çim variantları ilə üzləşir. 
Cəmiyyət öz nisbi məhdud resurslarını nəyə yönəlt-
məlidir, insanların rifahınamı, yoxsa kütləvi qırğın silah-
ları yaradılmasına, susuz ərazilərə kanallar çəkilməsinə, 

---

156 
yoxsa polis dəstələri təşkilinə? 
Bu mənada məşhur Amerika iqtisadçısı Nobel müka-
fatı laureatı P.Samuelsonun «Экономика» kitabındakı 
misal səciyyəvidir. Kitabda göstərilir ki, fərz edək cəmiy-
yətin bütün resursları 5.000 ton yağ (ərzaq, istehlak şey-
ləri) və ya 15 min ədəd silah (tank, raket) istehsalına im-
kan verir. Bunlardan birinin istehsalının artımı, digərinin 
artımının aşağı düşməsinə səbəb olacaqdır. Həmin qarşı-
lıqlı asılılıq aşağıdakı sxemdə verilmişdir: 
Resurslar, 
imkanlar, 
Silah (min ədəd) Yağ (min ton) 
variantlar 
A 
15 
0 
B 
14 
1 
V 
12 
2 
Q 
9 
3 
D 
5 
4 
E 
0 
5 
Deməli, hər bir ölkə öz imkanları və resurslarını elə 
ölçüb-biçməli, istehlakla yığım arasında elə optimal nis-
bətlər tapmalıdır ki, iqtisadi-sosial inkişaf üçün ən əlverişli 
seçim edə bilsin. Bu elmi-nəzəri mövqe, müasir inteqra-
siya prosesləri və tədricən vahid dünya təsərrüfat sistemi-
nin formalaşdığı bir şəraitdə, bəşəriyyətin qarşısında duran 
qlobal iqtisadi-sosial problemlərin həlli baxımından bütün 
dövlətlər, xüsusilə də bazar münasibətləri iqtisadi sistemi-
nin formalaşdığı keçmiş postsovet və postsosialist ölkə-
ləri, o cümlədən də Azərbaycan Respublikası üçün olduq-
ca əhəmiyyətlidir. 

---

157