Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001
Yüklə 3,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
üç əsas proble-
mi- allah, insan və əxlaq problemlərini necə həll etdiyini nəzərdən keçirək. Dini fəlsəfədə ən‟ənə bunda təzahür edir ki, allahın varlığını sübut etmək üçün ilahiyyatçı klassiklərin yaratdığı sxemlər əsas götürülür. Bunu neotomistlərin ideya banisi Akvinski irsinin müvafiq bölmələri timsalında görmək olar. O allahın varlığının «sübutunu» aşağıdakı beş dəlil üzrə aparmışdır: 1) əgər hərəkəti geniş və tam mə‟nada götürsək, onda belə bir nəticə şəksizdir ki, «ilkin hərəkətverici» qüvvə, yə‟ni allah vardır; 2) əgər dünyada hər şeyin səbəbi varsa, onda deməli «ilk səbəb» olan allah da vardır; 3) dünyada saysız miqdarda imkanlar və təsadüflər çoxluğu mütləq zəruri səbəb tərəfindən, yə‟ni allah tərəfindən idarə olunmalıdır; 4) dünya- da olan hər şeyin təkmilləşmə dərəcəsini (gözəlliyini, zənginliyini, həqiqiliyini) ölçmək üçün bütün mükəmməlliklərin mütləq ölçü vahidi, yə‟ni allah mövcud olmalıdır; 5) dünyadakı bütün şeylər bu və ya digər dərəcədə məqsədə müvafiqliyə malikdir, deməli onda «ən yüksək» və başlıca məqsəd- yə‟ni allah da vardır. Neotomistlərin bu dəlillərə münasibəti birmə‟nalı deyildir. Bir tərəfdən neotomistlər allahın varlığının sübut edilməsini katolik fəlsəfənin və ümumiyyətlə fəlsəfənin mərkəzi məsələsi hesab edirlər. Onlar bu məsələ üzrə Fomanın baxışlarını toxunulmaz nümunə hesab edirlər. Digər tərəfdən Fomanın sübutlarının stil və metodlarını müasirləşdirməyin zəruri olduğu qəbul edilir. Bu münasibətdə məhz nəyi qəbul etmək və nəyi rədd etmək sualına da müxtəlif cavablar verilir. Bə‟ziləri deyirlər ki, Fomanın tə‟kid etdiyi xristianlığın bir sıra ehkamlarını indi də sübut etmək mümkün deyildir. Buna görə də heç olmasa ən çox əhəmiyyət kəsb edən prinsipləri sübut etmək lazımdır. Başqaları isə, hətta Fomanın sübut oluna bilən e‟lan etdiyi və ardıcıllarının sübut etməyə cəhd göstərdikləri ehkamların da sübutunu vermək zərurətindən azad olmağa meyl edirlər. Eləcə də allahın varlığını sübut etmək üçün müasir elmin nailiyyətlərindən necə və hansı səviyyədə istifadə olunması məsələsində vahid rə‟y yoxdur. Bə‟zi tomistlər müasir elmi nailiyyətləri dinin xidmətinə verməyi və «e‟tiqad ilə zəkanın ittifaqını» möhkəmləndirməyi irəli sürürlər. Digərləri isə belə hesab edir ki, e‟tiqad və ilahiyyatı gücləndirmək üçün zəka ilə heç bir münasibət yarat- mamaq, birbaşa təcrübədə «izah oluna bilməyən», «sehrli», «mistik» olana müraciət etmək lazımdır. 129 Tomist- filosofların bir qismi dini dünyabaxışın başqa məsələlərində olduğu kimi bu məsələdə də insan problemini birinci plana çəkməyə cəhd edirlər. Yüklə 3,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|