Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

öz fəaliyyəti mexanizminə görə 
iki növə (dina-
mik və statistik) ayrılır. 
Dinamik qanunlar
hadisələr arasında bütün 
göstəriciləri əvvəldən mə
'
lum olan və buna görə də gələcək vəziyyətini 
irəlicədən söyləmək mümkün olan münasibətləri ifadə edir (məsələn səma 
mexanikası qanunları bu qəbildəndir). Onların bu keyfiyyətinə əsaslanaraq 
hələ qədimdən günəş və ay tutulmalarının tarixini irəlicədən hesablaya 
bilirdilər. 
Statistik qanunlar çoxlu saya malik həmcins
obyektlər arasında 
fəaliyyət göstərir. Onlar bütövlükdə hadisələr çoxluğunu səciyyələndirir, 
bu çoxluğa daxil olan hər bir hadisəni əhatə etmir. Bu qanunlar böyük 
miqdarda hadisələr içərisində orta statistik göstərici kimi çıxış edirlər. Iqti-
sadi nəzəriyyədə öyrənilən dəyər qanunu buna misaldır. Bu qanuna görə 
əmtəə bazarda öz dəyərinə müvafiq satılmalıdır, lakin tələb ilə təklif 
arasında formalaşan real vəziyyət onu tez- tez dəyişdirir. 
Dinamik qanunlar mötəbər və dəqiq informasiya verir. Statistik qa-
nunlar isə bunlardan fərqli olaraq ehtimal xarakteri daşıyır. Ehtimalın 
konkret dərəcəsi isə təsadüfi hadisələr çoxluğunun reallaşması göstəriciləri 
ilə müəyyən olunur. 
Dialektikanın üç əsas qanunu vardır: 
kəmiyyət dəyişmələrinin 
keyfiyyət dəyişmələrinə keçməsi qanunu, əksliklərin vəhdəti və mübarizəsi 
qanunu, inkarı inkar qanunu.
Bu qanunlar təkcə maddi sistemlərdə deyil, 
həm də mə
'
nəvi sahədə və idrakda fəaliyyət göstərir. Başqa sözlə onlar 
universal xarakter daşıyır. 
3. Kəmiyyət dəyişmələrinin keyfiyyət dəyişmələrinə keçməsi qa-
nunu
Kəmiyyət dəyişmələrinin keyfiyyət dəyişmələrinə keçməsi qanunu 
inkişaf prosesinin ümumi mexanizmini açır. Onun elmdə və praktikada 
böyük rolu məhz bununla müəyyən olunur. Bu qanunu aydın başa düşmək 
üçün birinci növbədə onu ifadə edən «keyfiyyət», «kəmiyyət» və «ölçü» 
kateqoriyalarına diqqət yetirmək lazım gəlir. 
Keyfiyyət dedikdə bu və ya digər predmetin mahiyyətini müəyyən 
edən, onu başqalarından fərqləndirən xassələrin məcmusu başa düşülür. 
Predmetin xassəsi onun başqaları ilə oxşar və fərqli əlamətləridir. Xassə 
predmetin müəyyən tərəfini səciyyələndirir. Hegel göstərirdi ki, predmetin 

---

176 
xassəsi onun digərləri ilə konkret münasibətində aşkara çıxır.
1
Xassə