Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

bərtərəf etmə (götürmə) adlanır
. 
Bərtərəf etmə (götürmə) bir- birilə əlaqəli üç səpgini əhatə edir: 
ləğv etmə, 
əxz etmə və əxz olunanı daha yüksək pilləyə qaldırma. 
Dialektik inkar, qanunauyğun baş verən yeniləşmə prosesi, köhnə 
keyfiyyətin yenisi ilə əvəz olunması, obyektin öz inkişafının nəticəsidir. 
Hegel inkar nəticəsində yaranan yenini səciyyələndirərək yazırdı: «O yeni 
anlayışdır, özü də əvvəlki anlayışa nisbətən daha yüksək, daha zəngin 
anlayışdır, çünki o köhnə anlayışın inkarı nəticəsində zənginləşmişdir».
1
Dialektik inkar inkişafda 
həm də köhnə ilə əlaqə momenti 
deməkdir. Başqa sözlə deyilsə o inkişafda varisliyi ifadə edir. 
Varislik 
sübut edir ki, yeni, köhnədən təcrid olunmuş halda, ondan kənarda yarana 
bilməz. Məsələn canlı təbiətdə varisliyin əyani nümunəsi kodların nəsillər 
üzrə irsən keçməsində təzahür edir. Cəmiyyətdə irsiyyət mexanizminin 
fəaliyyəti və varislik sayəsində inkişaf mümkün olur. Lakin hər bir yeni 
nəsil öz valideynlərinin əlamətlərini olduğu kimi təkrar etmir. Çünki 
inkişafda varislik ilə yanaşı dəyişkənlik, yeniləşmə də vardır. Buna görə də 
hər bir nəsldə yeni keyfiyyət və əlamətlər özünü göstərir. 
O həm prakti-
1
Гегель. Наука логики.т.1. М.,1970, с.108. 

---

182 
kada və həm də mə
'
nəvi fəaliyyətdə özünün çox qiymətli irsini yaradır. 
Bu əvvəlki nəsillərin yaratdıqlarını özündə əxz edir. Eyni zamanda onları 
inkişaf etdirərək, gələcək nəslə miras qoyur. Beləliklə də nəsillər arasında 
varislik və dialoq baş verir. 
Elmi biliklərin inkişafında varislik özünü bunda göstərir ki, hər bir 
yeni bilik müəyyən dərəcədə mövcud ən
'
ənəyə arxalanır. 
N.Borun kəşf 
etdiyi elmin inkişafında uyğunluq prinsipi bunu ifadə edir. 
Qeyd 
olunmalıdır ki, elmdə ən
'
ənə birdən birə yaranmır. O obyektlərin uzun illər 
davam edən öyrənilməsinin məhsuludur. Elmin tarixi inkişafı prosesində 
daim köhnə ən
'
ənələr sıradan çıxır (tamamilə yox, qismən), onların yerinə 
yeniləri yaranır. Elmin və texnikanın inkişafında varisliyin rolunu düzgün 
qimətləndirmək son dərəcə vacibdir. Əks halda onların keçmişini, habelə 
gələcək perspektivini dürüst müəyyən etmək qeyri- mümkündür. 
Köhnə ilə yeni arasında