Cəmiyyətdə istehsal ilə istehlak , müxtəlif partiyalar, dövlətlər
arasında, köhnəliklə yeniliyin bütün təzahürləri arasında ziddiyyətdər
vardır. Bunlarla yanaşı mə
'
nəvi mədəniyyətdə, elmi biliyin inkişafında yeni
biliklərlə köhnəlmiş müddəalar arasında müxtəlif və bir- biri ilə əks
mövqelərin mübarizəsi baş verir.
Sonra qlobal miqyaslı ziddiyyətlər vardır. Deyilənlərdən əlavə bütün
dövrlərdə fəaliyyət göstərən ümumi sosioloji ziddiyyətlər mövcuddur (is-
tehsal ilə tələbat arasındakı ziddiyyət).
Qeyd edək ki, hadisələrə sükunət halında yanaşdıqda, onda
ziddiyyət aşkar olunmur. Ziddiyyət hadisəni dəyişilmə və inkişaf halında
götürdükdə üzə çıxır.
Ziddiyyət, dəyişilmə və inkişaf bir- birindən ayrılmazdır. Inkişaf və özhərəkətin olduğu yerdə dialektik ziddiyyət də mövcuddur. Dialek-
tik ziddiyyət predmet və hadisələrin əks, bir- birini istisna edən, daxili
vəhdətdə olan və qarşılıqlı nüfuz edən, özhərəkətin və inkişafın mənbəyi
rolunu oynayan tərəflərin və meyllərin qarşılıqlı tə
'
siridir.
Dialektik ziddiyyət müəyyən bir tamın daxilində əksliklərin həm
vəhdətini və həm də mübarizəsini ifadə edir.
Ziddiyyətlərin xarakteri əks tərəflərin spesifikliyi və onların
mübarizəsinin konkret şəraiti ilə müəyyən olunur. Bu mə
'
nada
ziddiyyətlərin bir çox növləri vardır (daxili və xarici antaqonist və qeyri-
antaqonist, əsas və qeyri- əsas, başlıca və başlıca olmayan və s.).
Daxili ziddiyyət müəyyən obyektdə olan əks tərəflərin qarşılıqlı
tə
'
siridir. Heyvanlarda və bitkilərdə növdaxili mübarizə, müəyyən bir orqa-
nizm daxilində əks proseslərin mübarizəsi buna misaldır.
Əgər daxili ziddiyyət sistemin hüdudlarından kənara çıxmırsa, xarici
ziddiyyət müəyyən obyekt ilə ondan kənarda olanlar arasında baş verir.
Qeyd olunmalıdır ki, ziddiyyətlərin bu növlərə bölgüsü nisbi xarakter
daşıyır. Belə ki, eyni bir ziddiyyət yanaşma səpkisindən asılı olaraq daxili
və ya xarici ola bilər.
Xarici ziddiyyətlərə misal kimi təbiət ilə cəmiyyət, orqanizm ilə
mühit arasındakı ziddiyyətləri göstərmək olar.
Inkişafda daxili və xarici ziddiyyətlərin roluna da diqqət
yetirilməlidir. Onlar ümumilikdə bir- birindən ayrılmazdır. Lakin konkret
vəziyyətdə daxili ziddiyyətlər inkişafda aparıcı rol oynayır.
