196
masiya saxlanılır və idarəetmədə istifadə olunur. Səbəbiyyətin informasiya
səpkisi sosial həyatın izahında çox mühüm rol oynayır.
Səbəbiyyət əlaqələri prosesində həm də səbəbin strukturunun
müəyyən əlamətləri nəticəyə keçə bilir. Bu materiyanın in‟ikas xassəsi ilə
bağlıdır.
Səbəb-nəticə əlaqələri çoxtərəflidir. Belə ki, onlar birbaşa və
dolayısı ilə özünü göstərə bilir. Səbəbiyyət əlaqələri həm də kompleks
xarakter daşıyır.
Bu səbəbiyyətin əsasları deyilən anlayışda ifadə olu-
nur
. Həmin anlayışa aşağıdakı dörd tərəf daxildir: əsl səbəb, səbəbin
özünü göstərmə şəraiti, səbəbin baş verməsi üçün bəhanə və səbəbin sti-
mulu.
Öz-özünü tənzim edən sistemlərdə (məsələn cəmiyyətdə)
səbəbiyyət əlaqələri mürəkkəbdir. Burada özdeterminasiya (daxili deter-
minasiya) mühüm yer tutur. Bu o deməkdir ki, belə sistemlərin vəziyyəti
təkcə ətraf mühitin tə‟siri ilə müəyyən olunmur. Sistemin əvvəlki, buna
qədər olan mərhələləri də ona güclü tə‟sir edir.
Səbəb-nəticə əlaqələri universal, obyektiv və zəruridir. Onlar
məkan və zaman baxımından sonsuzdur.
Səbəb-nəticə əlaqələrinin bir mürəkkəb forması da qarşılıqlı
tə‟sirdir. Bu formada səbəb və nəticə bir-birinə tə‟sir edir. Başqa sözlə,
onların hər ikisi həm səbəb, həm də nəticə rolunu oynayır. Ümumiyyətlə
səbəb-nəticə əlaqələrini bir istiqamətli təsəvvür etmək doğru deyildir.
Çünki əksər hallarda (xüsusən də mürəkkəb vəziyyətlərdə) qarşılıqlı tə‟sir
mövcud olur. Səbəb ilə nəticənin qarşılıqlı tə‟siri əks əlaqə prinsipi
adlanır. Həmin prinsip informasiyanın qəbul olunması, qorunması,
işlənilməsi və istifadə olunmasını həyata keçirən özünütəşkil edən
sistemlərdə fəaliyyət göstərir.
Dostları ilə paylaş: 
