Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Siyasi münasibətlər cəmiyyətdə siniflər
və partiyalar arasında 
siyasi quruluşa, real dövlət hakimiyyətinə olan münasibətləri və dövlətlər 
arasındakı münasibətləri əhatə edir. Bu münasibətlərdə siniflərin və sosial 
qrupların əsas mənafeləri təmərküzləşmiş şəkildə özünü göstərir. Qeyd 
olunan növdə ideoloji səpki geniş yer tutur, lakin siyasi münasibətləri 
təkcə ideoloji münasibətlərdən ibarət hesab etmək düzgün olmazdı. Bura-
da həm də maddi tərəf vardır. Belə ki, siyasi münasibətlərin müəyyən 
tərəfləri iqtisadi münasibətlərlə sıx bağlıdır və iqtisadi münasibətlərin 
inkişafı səviyyəsini göstərir. Bu mə'nada həmin tərəflər insanların iradə və 
şüurundan demək olar ki, asılı deyildir. 
Mə'nəvi sferanın münasibətləri də öz xarakteri və tərkibinə
görə səciyyəvidir. Onları öz mürəkkəbliyi üzündən bə'zən ideoloji 
münasibətlər ilə eyniləşdirirlər, bu isə doğru deyildir. Əlbəttə, bu sferada 
ideoloji səpki yuxarıda göstərilən bütün üç sferada olduğundan daha çox 
yer tutur, lakin burada da maddi münasibətlərin müəyyən ünsürləri də 
özünü göstərir (məsələn elmdə, mədəniyyətdə, me'marlıqda və s.). 
Yuxarıda deyilənlər ictimai münasibətlər sisteminin geniş 
məzmuna, mürəkkəb struktura, çoxpilləli səviyyəyə, funksional asılılığa 
görə rəngarəng və çulğalaşmış xarakterə malik olduğunu sübut edir. 
2. Iqtisadi həyatın sosial səpkisi 

---

368 
Iqtisadiyyat 
ictimai 
həyatının 
ən 
mürəkkəb 
yarımsistemlərindən biridir. O cəmiyyətdə qərarlaşan mülkiyyət 
münasibətləri və təşkilati- hüquqi formalar əsasında baş verən 
təsərrüfat proseslərini əhatə edir. 
Qeyd olunmalıdır ki, cəmiyyət həyatında iqtisadi amillərin 
əhəmiyyətini həddən artıq şişirtmək doğru deyildir. Lakin digər bir ifrat 
hədd də yolverilməzdir. Bu, marksizmi tənqid etmək xatirinə iqtisadi 
sferanın cəmiyyətdə çox mühüm rolunun inkar edilməsidir. Əslində 
cəmiyyətdə iqtisadi həyatın mühüm rolu haqqında ideya Marksdan çox- 
çox əvvəl yaranmışdır. Qədim dövrdə Aristotel, sonra isə digər 
mütəfəkkirlər bu fikrə gəlmişdilər. Deyilənlərdən aydın olur ki, ictimai 
sferaların fəlsəfi təhlilini iqtisadi həyatdan başlamaq məqsədəuyğundur. 
Cəmiyyətin iqtisadi sferasını əsas e'tibarilə iqtisadi elmlər öyrənir. 
Lakin burada bir sıra məsələlər vardır ki, onlar 
sosial fəlsəfə 
ilə sıx 
bağlıdır. Məsələn, bütövlükdə cəmiyyət ilə iqtisadi həyat arasındakı 
münasibətlər;