Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001
Yüklə 3,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Odur ki, sosial strukturda sinfin rolunu şişirdən marksist- le- ninçi müddəalar bu gün yaramır.
- Digər tərəfdən
|
2. Sosial stratifikasiya tə'limi
396 Yaxın vaxtlara qədər fəlsəfi ədəbiyyatda belə bir fikir hakim idi ki, sosial strukturda həlledici yeri sinfi bölgü tutur. Marksizm- leninizm tə'limi öyrədirdi ki, sinif istehsal sferasında yaranır. Onun əsas əlamətlərini istehsal vasitələrinə olan münasibət, ictimai əməyin təşkilindəki rol, ictimai sərvətdən pay almaq üsulu və bu payın miqdarı təşkil edir. Buradan belə bir nəticə çıxarılırdı ki, kapitalizmdə proletariat və burjuaziya, sosializmdə isə fəhlə sinfi və kolxozçu kəndlilər əsas siniflərdir. SSRI dağıldıqdan sonra bütün ictimai elmlərdə olduğu fəlsəfədə də köhnəlmiş ehkamçı müddəalar tədricən aradan qalxmaqdadır. Bu cür münasibət təbiidir ki, həm də sosial həyatda sinfin yeri və roluna aiddir. Odur ki, sosial strukturda sinfin rolunu şişirdən marksist- le- ninçi müddəalar bu gün yaramır. Onun əsas nöqsanları aşağıdakılardır: Əvvəla, onu qeyd edək ki, hələ marksizmin dəbdə olduğu dövrdə fəlsəfi fikirdə sinfin yeri və roluna dair bu tə'limin müddəaları hamı tərəfindən qəbul olunmurdu. Bu məsələ barəsində mübahisələr gedirdi. Məsələn, qərbin bir çox filosof və sosioloqları sinfiliyin müəyyən olunmasında istehsal vasitələrinə münasibətin, mülkiyyət formalarının əsas götürülməsinə qarşı çıxaraq qeyd edirdilər ki, burada başqa göstəricilər də nəzərə alınmalıdır. Bu baxımdan qərbin məşhur sosioloqu E.Giddinsin fikirləri diqqəti cəlb edir. O göstərirdi ki, siniflər ümumi iqti- sadi imkanlara görə bir- birindən fərqlənirlər. Sinfi fərqlərin əsasını məşğuliyyət və sərvət göstəriciləri təşkil edir. Buradan çıxış edərək, o müasir Qərb cəmiyyətlərində aşağıdakı əsas siniflərin olduğunu qeyd edirdi: 1) yüksək siniflər (istehsal ehtiyatlarına sahib olan, yaxud onlara bilavasitə nəzarət edən varlılar, iri sənayeçilər, rəhbərliyin yuxarı təbəqələri); 2) orta sinif («ağ yaxalıqlı» işçilərin əksəriyyəti və peşəkarlar); 3) fəhlə sinfi («göy yaxalıqlılar» və yaxud əl əməyi ilə məşğul olanlar); 4) bə'zi sənaye ölkələrində (məsələn, Fransada, Yaponiyada) mövcud olan kəndlilər sinfi (ən'ənəvi olaraq kənd təsərrüfatı istehsalında çalışan işçilər). Başqa bir sosioloq O.Raytın fikrincə müasir kapitalist istehsalında iqtisadi ehtiyatlar üzərində nəzarətin üç növünə uyğun olaraq əsas siniflər bunlardır: 1) investisiyalar və yaxud pul kapitalı üzərində nəzarət edənlər; 2) fiziki istehsal vasitələri üzərində (müəssisələr, torpaq, müxtəlif ofislər) nəzarət edənlər; 3) əmək və hakimiyyət üzərində nəzarət edənlər. Deyilənlərdən aydın olur ki, hələ 80- ci illərdə marksizmin sinif tə'liminin nöqsanlılığı və siniflərin əlamətlərini hərtərəfli nəzərə almağın zəruriliyi qeyd olunurdu. Digər tərəfdən kapitalizmdə siniflər haqqında Marksın irəli sürdüyü fikirlərdən təxminən əsr yarım vaxt keçmişdir. Bu müddət ərzində 397 onun sinfi tərkibi əsaslı dəyişikliklərə mə'ruz qalmışdır (ən'ənəvi olaraq fiziki əməklə məşğul olanların sayı azalmış, onların əvəzinə mürəkkəb texnika və texnologiyanı idarə etməklə məşğul olan işçilərin və müxtəlif xidmət sahələrində çalışanların sayı çoxalmışdır). Lakin bu fakt siniflərin yox olması demək deyildir. Hərçənd Yüklə 3,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|