Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001
Yüklə 3,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dördüncüsü
- Birinci qrupa
- Ikinci qrup
|
6. Ictimai şüurun formaları
Ictimai şüurun mühüm bir struktur bölgüsünü onun formaları təşkil edir. Bu formalar aşağıdakılardır: siyasi şüur, hüquq, əxlaq, elm, fəlsəfə, estetik şüur və din. Ictimai şüurun bu formalara ayrılması bir sıra me„yarlar üzrə aparılır: Birincisi, ictimai şüur formaları bir- birindən əks etdirdikləri predmetlərə (in„ikasın predmetinə) görə fərqlənirlər. Məsələn, siyasi şüur siniflər, sosial qruplar, millətlər arasında hakimiyyətə görə münasibətləri və dövlətlər arasındakı münasibətləri əks etdirir. Ondan 462 fərqli olaraq əxlaqi şüur şəxsiyyətlərarası münasibətlərin mə„nəvi, norma- tiv davranışlarını ifadə edir. Qeyd olunmalıdır ki, təkcə bu me„yar kifayət deyildir. Çünki ona əsasən fəlsəfə və elm kimi formaları bir- birindən fərqləndirmək demək olar ki, qeyri- mümkündür. Deməli başqa əlamətlərə də əsaslanmaq lazımdır. Ikinci me„yar in„ikasın forması hesab olunur. Bu əlamətə görə şüur formalarının fərqləndiyini aşağıdakı misaldan görmək olar. Elm gerçəkliyi anlayış, hipotez, nəzəriyyə formasında, incəsənət bədii obrazlarda, əxlaq isə əxlaqi hisslər, normalar, dəyərlər və ideallar formasında əks etdirir. Göründüyü kimi bu me„yar mühüm rol oynayır. Lakin o da kifayət deyildir. Çünki bə„zi şüur formaları bu göstəriciyə görə bir- birinə çox yaxındır, elələri də vardır ki, xeyli uzaqdır. Üçüncü, ictimai şüur formaları öz inkişafı xüsusiyyətlərinə görə bir- birindən ayrılırlar. Bunun aydın nümunəsini elm ilə incəsənətin müqayisəsində görmək olar. Belə ki, elmdə idraki tərəqqi daim baş verir və irəliyə doğru yönəlir. Incəsənətdə isə idraki tərəqqi heç də həmişə onun inkişafının əsas göstəricisi rolunu oynamır. Çünki incəsənətin inkişafı estetik me„yarlar ilə ölçülür. Elmdə isə sonuncular o qədər də mühüm deyildir. Deməli bu və ya digər şüur formasını başa düşmək üçün onun xüsusiyyətlərini aşkar etmək və buna əsaslanmaqla onun inkişaf me„yarlarını müəyyən etmək lazımdır. Dördüncüsü, ictimai şüur formaları həm də yerinə yetirdikləri so- sial funksiyalara görə fərqlənir. Bu me„yar onlar arasında praktiki cəhətdən ayrılığı göstərir. Məsələn, elm əsas e„tibarilə idraki və praktiki funksiya (təbiəti, cəmiyyəti və insanı dəyişdirməyin mənbəyi) yerinə yeti- rir. Incəsənət isə idraki, ideoloji (tərbiyəvi) və estetik funksiyaları ilə səciyyələnir. Yaxud da əxlaqi şüur şəxsiyyətin mə„nəvi inkişafının əsası, insan davranışının daxili tənzimedici amilidir. Qeyd edək ki, sonuncu me„yar çox mühümdür. O bir növ yekunlaşdırıcı rol oynayır. Həmin əlamətə görə ictimai şüur formaları iki böyük qrupa ayrılır. Birinci qrupa siyasi şüur, hüquq və əxlaq daxil edi- lir. Onlar insanlar arasındakı münasibətlərin tənzim olunması ilə əlaqəlidir. Buna görə də sosial gerçəkliyi mə„nəvi- praktiki mənimsəmə formaları kimi çıxış edirlər. Ikinci qrup, elmi, incəsənəti və fəlsəfəni əhatə edir. Onlar insanı əhatə edən bütün gerçəkliyi mə„nəvi və mə„nəvi- praktiki mənimsəmə formalarıdır. Bu münasibətdə din aralıq mövqe tutur. Belə ki, o həm dünyagörüşü formasıdır, həm də insanlar arasındakı münasibətləri tənzim edir. Göstərilməlidir ki, ictimai şüuru formalara ayırarkən bu me„yarlar ayrı- ayrılıqda deyil, vəhdətdə götürülməlidir. Ictimai şüurun yuxarıda göstərilən formalarına son dövrlərdə iqti- sadi və ekoloji şüur formaları da əlavə olunur. |