Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Hüquqi şüurun strukturu hüquqi psixologiya və hüquqi ideolo-
giyadan ibarətdir
. Hüquqi psixologiya insanlarda onların gündəlik həyat 
fəaliyyəti gedişində, adi şüur səviyyəsində formalaşan hüquqi hisslərin, 
mənafe və idealların, hüquqi münasibətlərə verilən ilkin qiymətin 
məcmusudur. Hüquqi ideologiya isə mövcud sosial birliklərin əsas 
mənafelərini ifadə edən hüquq nəzəriyyəsidir. O, cəmiyyətdə insanların 
bərabər və ya qeyri- bərabər vəziyyətini, qrupların, millət və irqlərin 
hüquq və vəzifələrini əsaslandırır.
Hüquqi şüurun praktiki və nəzəri səviyyələri də təxminən 
yuxarıdakı bölgüyə uyğun gəlir. Birinci aşağıdakıları əhatə edir: 
1. hüquqi hisslər, 
gerçəkliyin müxtəlif tərəflərinə münasibətdə 
subyektin duyduğu ustanovkaları (azadlıq və müstəqillik, borc, 
məsuliyyət, ədalət və sair) ifadə edir. Hüquqi hisslərin səciyyəvi cəhəti 
bundadır ki, onu duyan insan onların yaranma səbəblərini və həyata 
keçirildikdə törədəcək nəticələri müəyyən dərəcədə təsəvvür edə bilir. 
2. 
Hüquqi vərdişlər,
hüquqi ünsiyyətin tələb etdiyi zahiri, formal hərəkətləri 
(özünə müvafiq tərəf müqabili tapmaq, müqavilə bağlamaq, özünə düşən 
payı almaq, vurduğu zərəri ödəmək və sair.) yerinə yetirmək 
qabiliyyətidir. 
3. Hüquqi ənənə
fərddə hüquqi davranış standartlarına 
əməl etməyə yaranan daxili tələbatı ifadə edir. (müqaviləyə əməl etmək, 
verilən vədi yerinə yetirmək, ona göstərilən xidmətin əvəzində başqasına 
qulluq göstərmək və sair.) 
4. Hüquqi biliklər 
subyektlərin adi şüur 
səviyyəsində yaranan məlumatlar, rəylər, qiymətlər, ustanovkalar və ob-
razlar formasında hüquqi sferada səmtləşməsi deməkdir.
Hüquqi şüurun nəzəri səviyyəsi, 
hüquq, onun hüdudları və 
normativlərini, onlardan istifadə etməyin üsulları və vasitələrini 
mə„nalandırmağa, hüquqi bilikləri nizama salmağa və təkmilləşdirməyə 
yönələn əqli fəaliyyətdir. Onunla xüsusi hüquqi hazırlıq keçmiş adamlar 
(nəzəriyyəçilər, ideoloqlar, pedaqoqlar və sair) peşəkar surətdə məşğul 
olurlar. Bu səviyyəli hüquqi şüur cəmiyyətdə çox mühüm idraki, 
qiymətverici və tənzimedici funksyalar yerinə yetirir.
1
Hüquqi şüurun cəmiyyətdə rolu hər iki səviyyəni əhatə edir. 
Məsələn sosial- psixoloji səviyyədə bu özünü onda göstərir ki, xalq 
kütlələrində dövlətin qanunları və hüquq qaydalarının ədalətli olduğuna 
inam yaranır. Xalqın, cəmiyyətdə gedən proseslərin ədalətliliyi haqqında 
iradi, emosional momentləri və təsəvvürləri onların fəaliyyət və 
davranışının güclü tənzimedici stimullarıdır. Buna görə də dövlətin 
qanunçuluğu möhkəmləndirməyə yönələn fəaliyyətində əhalinin hüquqi 
şüur səviyyəsinin yüksəldilməsinə böyük diqqət yetirilir. Onun ayrılmaz 
1
Bax: Общественное сознание и его формы. М., 1986, с.120-121. 

---

471 
tərəfini hüquqi mədəniyyətin təkmilləşməsi təşkil edir.