di. Bununla əlaqədar olaraq varlıq haqqında tə‟lim reallıqla sıx bağlı xüsusi nəzəriyyə kimi inkişaf etməyə başladı. Sonrakı dövrlərin fəlsəfi
fikrində (xüsusən də klassik alman fəlsəfəsində) varlıq anlayışının izahına
dair bir sıra maraqlı fikirlər söylənilmişdir. Lakin varlıq problemi məhz
XX əsrdə mütəfəkkirlərin əsl diqqət mərkəzinə çevrilmişdir. Bu təsadüfi
deyildir. Həmin dövrdə sivilizasiyanın ümumi tələbinə uyğun olaraq
«düşünən insan» ictimai fikirdə ön plana keçir . Beləliklə də varlığın
yeni tərəfləri (birinci növbədə isə insanın varlığı) təhlil edilir. Ilk dəfə ola-
raq obyektiv varlıq ilə insan «Mən»-inin varlığı mə‟nalandırılır. Onların
hər ikisinin ümumi varlıq kontekstində mühüm rolu açıqlanır.
Insanın varlığı donuq və dəyişməz deyildir, o fasiləsiz
təkmilləşmədədir. O öz varlığında daim humanist keyfiyyətlərə
(xeyirxahlıq, vicdanlılıq, şərəflilik, ağıllılıq və s.) can atır. Bu cür
cəhdlərdən kənarda demək olar ki, əsl insan varlığı yoxdur.
F.Nitsşenin obrazlı dediyi kimi insan olmaq uçurumun kənarında rəqs etməyə bənzəyir . O daim təkcə ətrafa deyil, həm də özünün sonsuz daxili aləminə
nəzər salmalıdır.
Ümumiyyətlə götürdükdə varlıq sabit deyildir. Ən möhkəm kristal-
lar, nəhəng ulduz topaları, bitki, heyvan və insan cəmiyyəti yoxluqdan
varlığa çevrilmişlər, yə‟ni müəyyən dövrdə meydana gəlmişlər. Digər
tərəfdən onların varlığı müvəqqətidir. Az və ya çox müddət keçdikdən so-
nra onlar məhv olur, yə‟ni yoxluğa çevrilir. Onların yerinə varlığın yeni
formaları yaranır. Bu mə‟nada kainat daim təzələnməkdə olan, yaşayan
məhv olan və yenidən doğulan canlı orqanizmi xatırladır. Bizi əhatə edən
varlığın bütün konkret predmetləri və prosesləri keçicidir, müvəqqətidir.
Onlar az və ya çox müddət keçdikdən sonra «qeyri- varlığa» (yoxluğa)
çevrilirlər. Təsadüfi deyildir ki, Hegel onu «məhv olmaqda olan varlıq»,
«qeyri- varlığa keçməkdə olan varlıq» kimi səciyyələndirirdi. Bunun
nəticəsində dünyada hər şey təşəkkül tapmaqda, formalaşmada olan proses
kimi çıxış edir. Onun fikrincə varlıq bu təşəkkül tapma, formalaşma prose-
sinin ilkin şərtidir.
