Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

tar fikirləşmə ünsürlərinin olduğu şübhə doğurmur.
3. Şüurun ictimai təbiəti və mənbələri 
 
Heyvan psixikasından insan psixikasına keçid uzun tarixi dövrü 
əhatə etmişdir. Insanın mənşəiyinin əmək nəzəriyyəsinə görə 
meymunların bə‟zi növləri bir neçə milyon il bundan əvvəl dik yeriməyə 
başlamışlar. 
Dik yerimə sayəsində onlar uzağı görməyə alışmış, qabaq ətraflar 
(yə‟ni əllər) dünyadakı predmetlər ilə fəal əməliyyatlar aparmağa 
uyğunlaşa bilmişdir. Sonralar tarixi şəraitin dəyişməsi gedişində onlarda 
yaradıcı əmək fəaliyyətinə tələbat meydana gəlir. 
Insan psixikasına keçiddə yəni şüurun mənşəyində əmək alətləri 
yaradılması müstəsna əhəmiyyət kəsb etmişdir. Onun nəticəsində bioloji 
tələbatların çərçivəsindən kənara çıxan ictimai tələbat formalaşmışdır. 
Əmək fəaliyyəti insanın sosiallaşması prosesinin çox mühüm amilidir. 
Əmək orqanı kimi əllərin təkmilləşməsi gedişində həm də şüur orqanı olan 
beyin inkişaf etmişdir. Onun fizioloji və əqli imkanları daha da artmışdır. 
Beynin funksiyası təkmilləşdikcə onun strukturunda da müsbət dəyişiklər 
yaranır. Söhbət birinci 
növbədə məqsədin formalaşdırıldığı, 
hərəkətlərin və fikirlərin proqramlaşdırıldığı alın hissəsinin 
genişlənməsindən gedir
. Əmək prosesində təbiət materiallarının 

---

216 
mütəmadi e‟mal edilməsi, əllərin təkmilləşməsinə və insan psixikasının 
formalaşmasına müsbət tə‟sir göstərir. Digər tərəfdən, əmək alətlərini 
hazırlaya bilmək üçün insanların başında onu necə yaratmaq və gələcəkdə 
necə istifadə etmək barədə fikri planın olması zəruridir. Buna görə beyin 
tədricən daha mürəkkəb əmək əməliyyətlarını planlaşdırmağa alışır. Eyni 
zamanda hiss üzvləri də inkişaf edir. Beləliklə əmək alətləri hazırlanması 
gedişində tədricən anlayışlı təfəkkürün, nitq ünsiyyətinin (dilin) yaranması 
baş verir. Dil isə bir tərəfdən əmək prosesinin təkmilləşməsinə müsbət 
tə‟sir göstərir. Digər tərəfdən dil vasitəsilə insan maddi və mə‟nəvi 
mədəniyyəti mənimsəyə bilir. 
Bəşəriyyətin təşəkkülünün ilk dövrlərində ideal fəaliyyət insanın 
maddi predmet fəaliyyəti ilə qovuşmuş halda çıxış etmişdir. Sonralar şüur 
tədricən nisbi müstəqillik əldə etməyə başlamış və onlar bir-birindən 
ayrılmışdır. Beləliklə şüurun mənşəyi beynin psixiki fəaliyyəti və sosial 
in‟ikasın təkmilləşməsi nəticəsidir. Qeyd olunmalıdır ki, cəmiyyətdə 
in‟ikas üç tərəfli xarakterə malikdir. Başqa sözlə, insanda