Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001
Yüklə 3,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
tsiklinə
keçmək mümkün olür (bu zaman demək olar ki, heç nə itirilmir, dövr edir). Tullantısız və az tullantılı texnologiyaya keçid də bu işdə müstəsna rol oynayır. Müasir dövrdə ekoloji problem müəyyən qrupun, bir ölkənin mənafeləri çərçivəsindən kənara çıxır, ümumbəşəri, qlobal mahiyyət alır. Bir sıra başqa problemlərin həllində olduğu kimi burada da ümumbəşəri mənafe konkret mənafelərdən üstünlük təşkil edir. Bu isə təsadüfi deyildir. Söhbət bəşəriyyətin bu günü və gələcək inkişafı üçün lazım olan təbii şəraitin qorunmasından gedir. 277 Təbiət ilə cəmiyyət arasında qarşılıqlı münasibətlərin qorunub saxlanılması və normal təşkili noosfera anlayışında daha aydın ifadə olunur. Noosfera təbiət ilə cəmiyyət arasında münasibətlərin inkişafını elə səviyyədə tə‟min etməyi nəzərdə tutur ki, burada insanın səmərəli fəaliyyəti həm təbiətin, həm də cəmiyyətin inkişafının başlıca amili olur. «Noosfera» anlayışı (yunanca-zəka deməkdir) ilk dəfə fransız riyaziyyatçısı və filosofu E Lerua və Fransız paleontoloqu və teoloqu P.Təyyar de Şarden tərəfindən irəli sürülmüşdür. Onlar bu anlayışı idealist dünyagörüşü əsasında izah edirdilər. Təyyar de Şardenə görə noosfera bir «düşünən təbəqədir», heyvan və bitki aləmi üzərində hərlənir, biosferadan kənarda, allaha doğru can ataraq sonsuzluqda yox olur. Lerua isə noosferanın başqa şəkildə izahını verir. Onun fikrincə noosfera biosferanın «mütərəqqi təkamülünü» başa çatdırır. Müəyyən vasitələrin köməyilə (sənaye, cəmiyyət, dil, intellekt və s.) biosfera noosferaya çevrilir. Noosfe- ra haqqında V.I.Vernadski bütöv bir konsepsiya işləyib hazırlamışdır. In- san- təbiət sisteminin ahəngdar inkişafını tə‟min etməyi qarşısına məqsəd qoyan noosferanın formalaşması çoxpilləli xarakter daşıyır. Bu, insanların məqsədyönlü fəaliyyəti nəticəsində dəyişdirilən biosferanı və kosmik fəzanı ( insanın perspektivdəki geniş ictimai fəaliyyət sahəsini) əhatə edir. Noosferanın təşəkkülü əvvəlcə yer kürəsini əhatə edən mərhələdən başlanır. Sonra biosferanın texniki və sosial cəhətdən dəyişdirilməsi baş verir. Daha sonrakı mərhələdə isə insanın dəyişdirici fəaliyyəti biosferanın hüdüdlarından kənara çığmağa meyl edir. Beləliklə, noosfera əvvəlki təkamülün qanunauyğun nəticəsi kimi meydana gəlir. Onun formalaşması prosesində, məkanca məhdud xarakter daşıyan biosfera özünəməxsus şəkildə inkar olunur, biosfera prosesləri ilə kosmik proseslərin daxili əlaqəsi maddiləşir. Insanın kosmosa çıxması obyektiv zərurət və materiyanın təkamülündə bir mərhələ kimi çıxış edir. Beləliklə əgər keçmiş dövrlərdə həyatın istehsalı və təkrar istehsalı iki tərəfi (yaşayış vasitələri və ictimai fərdlərin, yə‟ni insanların istehsalını) əhatə edirdisə, müasir dövrdə üçüncü tərəfin, (yə‟ni təbii mühitin özünün istehsalı və təkrar istehsalının) zəruriliyi ortaya çıxır. Nosfera insanın zəkalı fəaliyyəti ilə təbiətin şüurlu surətdə təşkil edilməsinin, idarə olunması və dəyişdirilməsidir. Söhbət ətraf mühitin ayrı-ayrı ünsürlərini deyil, insanın tabeliyində olan bütün təbii şəraitin və onu qoruyub saxlayan bütün texniki vasitələrin vahid kompleks halında birləşdirilməsidən gedir. Bu tə‟lim göstərir ki, təbiət-insan münasibətləri, şüurlu sürətdə, ağıllı və elmi əsaslarla idarə olunan xarakter kəsb etməlidir. Insan zəkası təbiəti dağıtmalı, pozmalı deyil, əksinə onu yeniləşdirməli və sağlamlaşdırmalıdır. 278 |