Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Mə
'
nəvi tələbatların obyektiv xarakter daşıması onların şüur ilə 
sıx bağlılığını inkar etmir.
Belə ki, onların inkişaf səviyyəsi və yerinə 
yetirilməsi keyfiyyəti bir çox cəhətdən məhz şüur amillərinin tə
'
sirlərindən 
asılı olur. 
Mə
'
nəvi tələbatlar bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir. 
Hər şeydən 
əvvəl
onlar bir qayda olaraq asudə vaxtda ödənilir. Buna görə də mə
'
nəvi 
tələbatların yerinə yetirilməsi, insanların asudə vaxtının miqdarı və onun 
səmərəli təşkili səviyyəsindən asılıdır. Mə
'
nəvi tələbatların 
ikinci bir 
xüsusiyyəti
onların sosial mənafelərlə və insanların dünyagörüşü ilə sıx 
bağlı olmasındadır. 
Sonra,
mə
'
nəvi tələbatlar təkcə mövcud mə
'
nəvi 
dəyərlərlə məhdudlaşmır (maddi tələbatlar bir qayda olaraq predmetlərlə 
məhdudlaşır). Onlar həm də yaradıcı fəaliyyətin özünə olan tələbatları 
ifadə edir. Məsələn, müəyyən bir incəsənət əsərinin qavranılmasına olan 
tələbatın ödənilməsi gedişində, həm də yeni yaradıcılığa tələbat yaranır. 
Nəhayət,
mə
'
nəvi həyat insanların fəaliyyətinin digər sahələri (maddi, 
ictimai- siyasi, ailə- məişət və sair) ilə çulğaşmış olduğundan mə
'
nəvi 
tələbatlar müəyyən qədər həmin sahələrdə də çıxış edir. Bu onu sübut edir 
ki, mə
'
nəvi həyat insanların həyat fəaliyyətinin spesifik üsulu kimi 
cəmiyyətin digər sferalarında da təzahür edir, onlardan keçərək özünü 
göstərir. Buna görə də həmin sferalarda mə
'
nəvi tələbatların ödənilməsi 
(məsələn, əməyə olan tələbat, ictimai- siyasi fəaliyyətə olan tələbat) eyni 
zamanda həm də mə
'
nəvi həyatın ifadəsi kimi çıxış edir. 

---

434 
Mə
'
nəvi tələbatlardan danışarkən onların təsnifatı məsələsinə də 
diqqət yetirmək lazım gəlir. Qeyd edək ki, ümumilikdə sosial tələbatları 
qruplaşdırarkən istifadə olunan prinsiplər və me
'
yarlar (fəaliyyat növlərinə 
görə təsnifat, subyektlərin keyfiyyətlərinə görə aparılan təsnifat) burada da 
tətbiq olunur. Məsələn, fəaliyyət növlərinə görə mə
'
nəvi tələbatları 
aşağıdakı formalara ayırırlar: intellektual əməyə və ona yaradıcı 
münasibət bəsləməyə olan tələbat, ictimai- siyasi fəaliyyətə tələbat, 
dünyagörüşü və idrakı genişləndirməyə olan tələbat, bədii yaradıcılığa, 
mə
'
nəvi və estetik yetkinləşməyə olan tələbat, insanlarla ünsiyyətə olan 
tələbat və sair. 
Tarixi prosesdə mə
'
nəvi tələbatlar artmağa doğru meyl edir. Bu o 
deməkdir ki, cəmiyyət inkişaf etdikcə onun üzvlərinin mə
'
nəvi tələbatları 
da durmadan və hüdudsuz olaraq genişlənir və dərinləşir. 
Mə
'
nəvi həyatın strukturunda