Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

mə
'
nəvi istehlak
da əhəmiyyətli rol 
oynayır. Mə
'
nəvi istehlak mə
'
nəvi tələbatların ödənilməsi, yaradılmış 
mə
'
nəvi ne
'
mətlərin mənimsənilməsi, istifadəsi prosesidir. Mə
'
nəvi isteh-
lak bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir. 
Birinci, 
mə
'
nəvi dəyərlər maddi 
dəyərlərdən fərqli olaraq istehlak edildikdə yox olmur, əksinə insanın 
mə
'
nəvi dünyasını daha zənginləşdirir. Ideyalar, baxışlar, bədii obrazlar və 
digər mə
'
nəvi dəyərlər istehlak prosesində insanın mə
'
nəvi keyfiyyətlərini 
yüksəldir.Çünki mə
'
nəvi istehlakın məqsədi insanın yaradıcı qüvvələrini 
və qabiliyyətlərini inkişaf etdirməkdir. 
Ikinci,
mə
'
nəvi istehlak prosesi 
müəyyən mə
'
nada həm də istehsal deməkdir. Belə ki, hər bir oxucu, 
tamaşaçı və ya dinləyici mə
'
nəvi dəyərləri istehlak etdikdə onları öz həyat 
təcrübəsi nöqteyi- nəzərindən mə
'
nalandırır. Bu halda istehlak prosesi 
insanın zəkası və hissləri ilə, onun daxili aləminin fəallığı ilə bağlı olur. 
Başqa sözlə deyilsə, yaradıcı xarakter daşıyır. Bu mə
'
nada mə
'
nəvi- isteh-
laka həm də mə
'
nəvi istehsal kimi yanaşmaq olar. 
Sonra
, cəmiyyətdə 
yaranmış mə
'
nəvi ne
'
mətləri geniş yaymaq və insanları onları istehlak 
etməyə öyrətmək üçün bir sıra sosial institutlar və təşkilatlar fəaliyyət 
göstərir. Onlar mə
'
nəvi istehlakın normal baş verməsini tə
'
min etmək 
funksiyasını yerinə yetirirlər. 
Mənəvi istehlakın ictimai və fərdi formaları vardır. Bununla yanaşı 
onun sağlam (ağıllı) və qeyri- sağlam növləri bir- birindən 
fərqləndirilməlidir. Məsələn, təkcə televiziya verilişlərinə baxmağa aludə 
olmaq və mənəvi istehlakın digər formalarına məhəl qoymamaq qeyri- 
sağlam istehlakdır. 
Yuxarıda qeyd olundu ki, mə
'
nəvi tələbatlar insanların asudə 
vaxtlarında ödənilir. Bu daha çox mə
'
nəvi istehlaka aiddir. Xüsusilə də 
bədii dəyərləri mənimsəmək üçün, incəsənət əsərlərinin nümayiş etdiril-

---

435 
diyi kino, teatr və konsertlərdə iştirak etmək, sərgilərə baxmaq üçün 
kifayət qədər asudə vaxta malik olmaq tələb olunur. 
Mə
'
nəvi həyatın ahəngdar fəaliyyət göstərməsi və inkişafı üçün 
onun yuxarıda göstərilən bütün tərəfləri (mə
'
nəvi fəaliyyət, mə
'
nəvi isteh-
sal, mə
'
nəvi tələbat və mə
'
nəvi istehlak) arasında uyğunluğun tə
'
min 
olunması zəruridir. Onlar bir- birilə sıx vəhdətdə və dialektik qarşılıqlı 
tə
'
sirdə çıxış edir. Buna görə də mə
'
nəvi istehlak bir tərəfdən mə
'
nəvi 
tələbatlar ilə, digər tərəfdən isə mə
'
nəvi istehsalın təkmilləşdirilməsi ilə sıx 
bağlıdır. Mə
'
nəvi istehlak ilə mə
'
nəvi tələbatlar bir- birilə o qədər 
yaxındırlar ki, onlardan birinin səviyyəsinə görə digəri haqqında 
mühakimə yürütmək olar. Belə ki, mə
'
nəvi istehsalın xarakteri və 
rəngarənglik səviyyəsi, mə
'
nəvi tələbatların nə dərəcədə dolğun 
ödənilməsinin çox mühüm göstəricisidir. Digər tərəfdən, mə
'
nəvi 
istehlakın məzmunu nə qədər zəngin olursa, mə
'
nəvi tələbatların inkişaf 
etməsi üçün onların açdığı imkanlar da bir qədər geniş olur. Qeyd 
olunmalıdır ki, mə
'
nəvi istehlak xeyli dərəcədə mə
'
nəvi istehsaldan 
asılıdır. Belə ki, mə
'
nəvi istehsal mə
'
nəvi tələbatların artmasına kömək 
edir və mə
'
nəvi istehlak məhsullarını yaradır.