Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Mədə şirəsinin tərkibi və əhəmiyyəti
Yüklə 4,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 13.20. Mədənin motorikası
- 13.21. Mədə sekresiyasının tənzimi
- Beyin fazası və ya mürəkkəb reflektorlu faza.
- 13.23. Qusma
- 13.24. Müxtəlif heyvanların mədə həzminin xüsusiyyəti
- 13.27. Onikibarmaq bağırsaqda həzm
|
Mədə şirəsinin tərkibi və əhəmiyyəti Mədə bir neçə funksiya yerinə yetirir. Onda udulmuş qida toplanır və mədə şirəsi ifraz olunur. Bundan başqa qida mədədə mexaniki dəyişikliyə uğrayır. Bütün bu təsirlərdən sonra qida ximusa çevrilir və mədədən onikibarmaq bağırsağa daxil olur və sonra bağırsaqlarda sonrakı dəyişikliyə və sorulmaya məruz qalır. İnsanın, itin və bir sıra başqa heyvanların təmiz mədə şirəsi rəngsiz, şəffaf və turş reaksiyalı olur. İnsanın mədə şirəsinin xüsusi çəkisi 1,0083-1,0086 arasında dəyişir. Bundan əlavə mədə turşusunun aşağıdakı vəzifələri vardır: 1) Xlorid turşusu pepsinin maksimum dərəcədə təsir etməsi üçün lazım olan hidrogen ionlarının qatılığmı yaradır. 2) Xlorid turşusu tripsi- nogeni tripsinə çevirir. 3) Zülalları pepsinin təsirinə məruz qalması üçün şişirdir. 4) Südün laxtalanması üçün süd zülalı olan prokazeinin kazeinə çevrilməsi üçün pepsin və ximozin fermentlərini fəallaşdırır. 5) Mədə turşusu bakteriosit təsirə malikdir. Belə ki, mədəyə düşən mikroorqanizmləri təsirdən salır. 6 ) Mədə turşusu mədə bağırsaqlar üçün hazır şəklə düşmüş qidaların hissə-hissə onikibarmaq bağırsağa keçməsi üçün şərait yaradır. 7) Mədədən bağırsağa keçən xlorid turşu
downloaded from KitabYurdu.org su mədəaltı vəzinin humoral yol ilə şirə ifrazı üçün əhəmiyyəti olan prosekretini sekretinə çevirir. Mədə şirəsinin tərkibinin 99,2-99,6 %-ni su, 0,4-0 ,8 %- ni bərk maddə təşkil edir. Bərk maddə üzvi və qeyri-üzvi maddələrdən təşkil olunmuşdur. Üzvi maddənin çox hissəsini zülali birləşmələr, sonra süd turşusu, qlükoza, kriatinfosfor və ade- nozinfosfor turşuları, sidik cövhəri, sidik turşusu və s. təşkil edir. Qeyri-üzvi maddələrdən ən çox Na, K, ammonium, xlor, az miqdarda fosfor və sulfat duzlarına təsadüf edilir. Mədə şirəsinin tərkibində zülalları parçalayan pepsin fermenti vardır. Bu ferment turş mühitdə mürəkkəb zülalları orta zülallara- albumoz və peptonlara qədər parçalayır. Mədə şirəsinin tərkibində pepsindən başqa südü laxta- landıran ximozin fermenti vardır. Bu ferment zəif turşu, zəif qələvi və neytral mühitdə südün tərkibindəki prokazini kazey- nə çevirir. Kazein isə pepsinin təsirindən parçalanır. Bununla da süd laxtalanır. Mədə şirəsi fermentlərinin təsirindən laxtalanmış süd həzm olunur. Mədə şirəsinin tərkibində yağları qliserin və yağ turşularına qədər parçalayan lipaza fermenti dəri vardır. Yaşlı adamların mədə şirəsinin tərkibində olan bu ferment emulsiya şəklinə düşmüş yağlara əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Südəmər uşaqların və ya cavan heyvanların mədə şirəsinin tərkibindəki lipaza fermenti süd yağlarının təxminən 25 faizini parçalayır. Ona görə də bu ferment südlə bəslənən heyvanlar və uşaqlar üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Selikli hüceyrələr daima Na + , K + , Cf və HCO 3 , örtük hüceyrələrə isə stimulyasiya zamanı H + , K + və Cb ifraz edir. Mədə şirəsinin əsas komponenti olan selik, mədənin daxili səthini 0,6
mm örtərək onu mexaniki və kimyəvi zədələrdən qoruyur. Mədə şirəsinin digər mühüm komponenti proteaza- mn sələfi olan pepsinogendir. Turşunun təsirindən pepsinogen fəal proteolitik fermen pepsinə çevirir və ancaq turş mühitə təsir edir. Qələvi mühitdə pepsin geri dönməyən denaturasi- yaya uğrayır. Mədə şirəsinin daxili amil adlanan üçüncü kom
downloaded from KitabYurdu.org ponenti qlükoprteindir, örtük hüceyrələri ifraz edir. Bu vitamin Bi 2 - nin nazik bağırsaqdan qana sorulmasına kömək edir. Mədə şirəsinin tərkibində karbohidratları parçalayan fermentlər yoxdur. Lakin ağız boşluğunda tüpürcək vasitəsilə islanan qidalar mədəyə düşdükdə tüpürcək fermentləri xeyli vaxt karbohidratları parçalayırlar. Danilevskiyə görə mədənin selikli qişası xüsusi antipep- sin adlı maddə hazırlayır ki, bu da pepsini təsirdən salır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu məsələnin böyük nəzəri və təcrübi əhəmiyyətə malik olmasına baxmayaraq, hələ bu vaxta qədər belə bir vacib məsələ aydınlaşdırılmamışdır. 13.20. Mədənin motorikası Mədənin ehtiyat və nəqliyyat funksiyası. Mədənin əzələ fəallığı onun üç əsas funksiyasının yerinə yetirilməsini təmin edir: 1) Qidanın qorunmasını, 2) Onun yerləşdirilməsi və xır- dalanmasmı və 3) Onikibarmaq bağırsaqda hərəkətini - eva- kuasiyasım təmin edir. Mədənin əzələsi üç qatdan ibarətdir: xarici uzunsov, orta dairəvi və daxili çəp əzələ qatlarından. Əzələ qatları arasında və onun altında mədənin xüsusi sinir kələfi - Averbax və Meysner kələfləri yerləşir. Kələflərə stimulyasiya və inqibirə edən mediatorlar ifraz edən lifləri daxil olur. Mədənin əsas vəzifəsi - ona daxil olan qida üçün anbar vəzifəsi yerinə yetirməkdir. Qida borusundan qida kütləsi mədəyə daxil olana qədər onda təzyiq aşağı düşür. Belə ki, hormonların təsiri altında mədənin elastikliyi və həcmi artır. Mədənin tədricən tonik yığılması nəticəsində qida tədricən mədənin çıxacağına doğru yerini dəyişir. Mədənin boşalması vege- tativ sinir sistemi, intramural sinir toru və hormonları tərəfindən tənzim olunur. Azan sinirin kəsilməsi zamanı mədənin pe- ristaltikası əhəmiyyətli dərəcədə zəifləyir və mədənin boşalması ləngiyir. Mədənin peristaltikası xolesistokinin hormonunun və xüsusi ilə qastirin hormonunun təsirilə qüvvətlənir. Lakin 235 downloaded from KitabYurdu.org sekretin qlükaqon, samostatin hormonlarının təsirindən isə sıxışdırılır. Mədə və onikibarmaq bağırsaq arasında təzyiq fərqi hesabına qida bağırsağa daxil olur.
vəziləri sutka ərzində 2-3 litr mədə şirəsi ifraz edir. Bundan başqa mədə qana qastrin ifraz edir. Mədə şirəsi ac və dolu olanda ifraz olunur. Mədə tərəfindən ifraz olunan turşu (HC1) zülalları denaturasiya edir və pepsinogeni fəallaşdıraraq onu zülalları hidroliz edən və bakteriosid təsirə malik olan pepsinə çevirir. Mədə tərəfindən ifraz olunan selik mədənin divarını örtür, selikli qişanı qoruyur və humusu əhatə edir. Nəhayət, mədə şirəsində vitamin Bi 2 -nin sorulmasına səbəb olan daxili amil olur (mikroprotein və foli turşusu), selikli mədəni az miqdarda maddələr, məsələn, alkoqol (çox hissəsi mədədə) sorulur. Mədə üç şöbəyə: 1) kardial - mədənin girəcəyi, 2) Mədənin dibi və cismi - mədənin %-ni təşkil edir. Buranın örtük hüceyrələri HC1 turşu, əsas hüceyrələri pepsinogen I,II sekresiya edir; 3) Pilorik şöbə - mədənin 15-20%-ni təşkil edir. Bo- rulu hüceyrələri selik ifraz edir. Bu şöbənin xarakter xüsusiyyətini qastirin sekresiya edən G-hüceyrələrinin olmasıdır.
Azan sinirin cərrahi yolla kəsilməsi və ya mədənin G- hüceyrələri olan antral hissəsinin çıxarılması bazal sekresiyanın tam olaraq dayanmasına səbəb olur, buradan belə çıxır ki, o qastrinlə stimulyasia olunur və azan sinirin fon tonsundan asılı olur. Sekresiya üçün adekvat stimul rolunu qidanın qəbulu oynayır. Qidanın təsiri onun qəbuluna qədər başlayır və qurtarana qədər davam edir. Sekresiya prosesi üç fazada baş verir. 1.Beyin fazası və ya mürəkkəb reflektoru faza. 2. Mədə fazası. 3. Bağırsaq fazası. Beyin fazası və ya mürəkkəb reflektorlu faza. Bu fazanın başlanması qidanın qəbulunu gözləmək, o haqda düşün 236 downloaded from KitabYurdu.org mək, danışmaq, onun görünüşü və qoxusu, nəhayət, dad his- siyatı ilə əlaqədar olur. Beynin müxtəlif nahiyələrində sinir impulsları mədəyə azan sinir vasitəsilə verilir. Güman edilir ki, azan sinirin təsiri ilə xaric olan qastrin sekresiyaya səbəb olur, çünki mədənin antiral hissəsinin denervasiyası praktiki olaraq sekresiyanı blokada edir. Bu qarşılıqlı əlaqə 1899-cü ildə İ.P.Pavlov tərəfindən hərtərəfli öyrənilmişdir (şəkil 6). O öz təcrübəsini ezofaqotomiya edilmiş qida borusu və kiçik mədə fisiulası olan it üzərində aparmışdır. Belə kiçik mədənin qan damarı və azan sinirlə əlaqəsi qalır, amma selikli qişanın vasitəsilə böyük mədədən təcrid olunur. Belə heyvan üzərində aparılan təcrübələrdən aşağıdakı nəticələr alınmışdır. 1. “Yalançı qidalandırma” hansı ki, bu zaman udulmuş qida mədəyə deyil, qida borusunun kəsilib boyunun dərisinə tikilmiş nahiyəsin- dən xaricə tökülür. Bu proses reflektoru olaraq təçrid olunmuş mədədən çoxlu mədə şirəsi ifrazına səbəb olur (Beyin fazası şərtsiz reflektoru faza). 2. Əgər itin qidalanması həmişə zəng səsi ilə müşayiət olunursa, onda bir neçə gündən sonra ancaq təkcə zəng səsi uyğun gələn fistuldan tüpürcək və mədə şirəsi ifrazına səbəb olur (beyin fazası şərti reflektoru komponenti). Bu təcrübələr şərti refleksləri öyrənməyin əsasını qoydu.
təsirindən mədənin divarının gərilməsi və qidanın tərkibində olan kimyəvi komponentlərin təsiri səbəb olur. Mədənin gərilməsi nəticəsində əmələ gələn siqnallar sinir yolu ilə, yəni afferent və efferent siqnallar - azan sinir və yerli intramural reflekslər vasitəsilə nəql olunur. Kimyəvi stimulyasiya qastri- nin ifrazı ilə həyata keçirilir. Mədə fazasında şirənin ifrazı üçün əsas kimyəvi stimulyator rolunu zülalların həzm məhsulları - peptidlər, oliqopeptidlər və amin turşuları, xüsusilə trip- tofan və fenilalanin, həmçinin kalsi və digər maddələr, o cümlədən Mg 2+ ionları, alkoqol və kofein oynayır. Bağırsaq fazası. Nazik bağırsağın gərilməsi və orda iştirak edən zülalların həzmolunma məhsulları, həmçinin mədə sekresiyasını stimulyasiya edir. Stimulyasiyanın mexanizmi,
downloaded from KitabYurdu.org əsasən hormonal təbiətə malikdir. Bunun fəal hormonu başqa sekresiyasında inqibirəedici təsirdə mühüm rol oynayır. Antral şöbədəki turş mühit (pH 3,O-dan aşağı) mədə fazasında qasti- rini sıxışdırır. Nazik bağırsaq əhəmiyyətli inqibitor təsiri göstərir. Burada təzyiqedici mexanizmlər turşular, yağlar və hi- pertonik məhsul indusirə edir, hansı ki, onun təsirindən mədənin şirə ifrazına mane olan hormon sekretin və bulboqastro- nun vasitəsilə sekresiya olunur. Yağlar mədənin şirə ifrazına ləngedici təsir edir. Sekresiyanın induksiyasında birinci vasitəçi rolu oynayan mediatorlara asetilxolin, histamin və qastrin aiddir. Hormonların və ya effektor maddələrin hüceyrənin səthində yerləşən spesifik reseptorla (asetilxolin-muskarin, his- taminin- H 4 və qastirinin) qarşılıqlı təsiri zamanı hüceyrənin spesifik fəallığını induksiya edən ikinci vasitəçi- SAMF və Ca 2+ əmələ gəlir. Mədə hərəkətlərinə təsir göstərən hər iki siniri kəsdikdə, mədə əzələlərinin tonusu zəifləyir, hərəkətlər müvəqqəti itir, lakin sinirləri kəsdikdən bir-iki saat sonra hərəkətlər yenidən bərpa olunmağa başlayır. Aparılan tədqiqat- lardan məlum olmuşdur ki, mədənin divarlarında sinir hücey- rələrinin yığıntısından əmələ gəlmiş sinir düyünləri vardır. Həmin düyünlər yerli təsir göstərməklə, yəni, bu düyünlərdə periodik şəkildə baş verən oyanmalar mədənin hərəkətlərinə səbəb olur. Bu kimyəvi maddələrin bir qismi mədə hərəkətlərinə oyandırıcı, digər qismi tormozlayıcı təsir göstərir. Oyandırıcı maddələr: qastrin, histamin, xolin, ionları tormozlayıcı təsir göstərən maddələrə: adrenalin, entroqastron, noradrenalin və Ca ionları daxildir. Mədənin əzələləri xaricdən qıcıq vermədən belə öz- özünə hərəkət etmək, yəni avtomatizm qabiliyyətinə malikdir. Bədəndən ayrılmış mədəni 37-38 -li Rinker məhlulu içərisində saxladıqda bir neçə saat onun avtomatik hərəkətləri mühafizə olunur. Bu hərəkətlər bilavasitə mədənin divarlarında yerləşən sinir hüceyrələrinin yığıntısından əmələ gəlmiş Averbax sinir düyünlərinin fəaliyyəti ilə əlaqədardır.
downloaded from KitabYurdu.org 13.22. Qidanın mədədən bağırsağa keçməsi Mədə ilə onikibarmaq bağırsaq arasında həlqəvi əzələlərin qalmlaşmasmdan əmələ gələn büzücü əzələ-sfmktor vardır. Bu sfinktorun periodik daralıb və boşalması sayəsində qida kütləsi hissə-hissə mədədən bağırsağa keçir. Mədədə qida olduqda sfinktor periodik daralır və boşalır. Mədədə olan qida mədə turşusu ilə qarışıb, humus halına keçir, turşu ilə hopdurulmuş belə qida mədənin girəcəyindən çıxacağına doğru hərəkət etməyə başlayır, turş qida mədə çıxacağının selikli qişasında yerləşən həssas sinir uclarını qıcıqlandırır. Qıcıqlar sinir oyanmalarına çevrilir. Oyanmalar afferent sinirlərlə uzunsov beyindəki mədənin boşalması mərkəzinə verilir. Efferent sinirlərlə gələn sinir impulslarınm təsiri altında sfinktor boşalır, bir hissə turş qida onikibarmaq bağırsağa keçir. Pankreas, bağırsaq şirəsi və ödün təsiri ilə qələvi mühit yaranır. Onikibarmaq bağırsağa turş qida keçdikdə onun divarında yerləşən həssas sinir uclarını qıcıqlandırmaqla reflek- toru yol ilə sfinktoru büzür, qida mədədən bağırsağa keçə bilmir. Reflektoru yoldan başqa mədənin hərəkətləri və qidaların mədədən bağırsağa keçməsi humoral yol ilə tənzim olunur. Nazik bağırsaq divarlarında yerləşən hüceyrələr tərəfindən hazırlanan entroqastron yağ və yağ turşularının təsirindən fəallaşıb, qana sorulur, qan vasitəsilə mədənin hərəkətlərinə və mədənin boşalmasına tormozlayıcı təsir göstərir. 13.23. Qusma Yeyilən qidaların əks istiqamətdə geri qayıtmasına qusma deyilir. Qusma hadisəsi orqanizmin müdafiə reaksiyası olub, yararsız zəhərli maddələrin qana daxil olmasının qarşısını alır. Dilin kökünün, udlağm, mədənin, bağırsaqların selikli qişasının, qaraciyər, uşaqlıq və digər qarın boşluğu üzvlərinin reseptorlarının qıcıqlanması reflektoru yolla qusma hadisəsinə səbəb olur. Qusma hadisəsinin mərkəzi uzunsov beyində 239 downloaded from KitabYurdu.org dördüncü mədəciyin dibində yerləşir. Reseptorların qıcıqlandı- rılması ilə əmələ gələn oyanmalar azan və dil-udlaq sinirlərinin tərkibində yerləşən sinir lifləri vasitəsilə mərkəzə verilir. Ref- leksin efferent hissəsini azan siniri və simpatik sinirlər təşkil edir. Efferent sinirlərlə gələn impulsların təsiri altında əvvəlcə nazik bağırsaq əzələləri yığılır, bu zaman qida bağırsaqdan mədəyə keçir. Təxminən 10-20 saniyədən sonra mədə əzələləri yığılır. Mədənin girəcəyi və yemək borusunun tonusu zəifləyir. Qarın basması əzələlərinin və diafraqmanm güclü yığılması nəticəsində qida mədədən sürətlə yemək borusuna, oradan da ağız vasitəsilə xaric edilir.
Təkamül prosesində yeyilən qidalar mədənin quruluşunda və onda gedən həzm prosesinin gedişində çox mühüm dəyişikliklər əmələ gətirmişdir. Ən tipik, bir gözlü mədə ətye- yən heyvanların mədəsidir. Bu heyvanların mədə şirəsinin tərkibi, başqa heyvanlara nisbətən zülal fermentləri ilə daha zəngin və turş olur. Otyeyən heyvanların qidalarının əsas tərkib hissəsini sellüloza təşkil etdiyi üçün bu qidalar çox çətinliklə həzm olunduğundan onların mədəsi bir neçə gözlü olub, mədə həzmində də bəzi dəyişikliklər əmələ gətirmişdir. Əsas etibarilə otyeyən heyvanların mədəsi sadə və mürəkkəb olmaqla iki yerə ayrılır. 1. Birgözlü - sadə mədə. 2. Çoxgözlü - mürəkkəb mədə. Atın mədəsi. Atm mədəsi birgözlü olub, çox mürəkkəb quruluşa malikdir. Atm mədəsinin sağ hissəsində şirə ifraz edən vəziləri vardır. Sol hissəsi mədənin girəcəyini və geniş ki- səyəoxşar hissəni əhatə edir. Mədənin sol hissəsinin selikli qişasında şirə ifraz edən vəzilər olmur. Atın mədəsi heyvanın boyundan asılı olaraq 6- 15 litrə qədər qida tutur. 240 downloaded from KitabYurdu.org 13.25. Gövşəyən heyvanlarda mədə həzminin xüsusiyyətləri Gövşəyən heyvanlarda mədəsi öz quruluşuna və mədə həzminin xüsusiyyətlərinə görə başqa heyvanların mədəsindən kəskin surətdə fərqlənir. Bu heyvanların mədəsi 4 hissəyə ayrılır: I. işkənbə, II. tor, III. qat-qat və ya kitabça, IV. qursaq və ya şirdan. I, II, III hissələrin daxili selikli qişasında həzm vəziləri olmur. Əsl mədə IV hissə qursaq və ya şirdan adlanır. Bu hissənin selikli qişasında şirə ifraz edən vəzilər vardır. Başqa heyvanların birgözlü mədəsinə oxşayır. Bu heyvanların mədəsinin təxminən 80- 100 litrə qədər tutumu vardır. Ön mədəyə düşmüş qida arasıkəsilmədən II, sonra III gözə, oradan arasıkəsilmə- dən IV kameraya - şirdana keçir. Burada yerləşən mədə vəzilərinin fasiləsiz şirə ifrazı üçün şərait yaradır. Bakteriyalarla yanaşı işgənbədə küllü miqdarda infu- zorlar vardır. Burada infuzorların olması işkənbəyə quru qidaların düşməsi ilə əlaqədardır. İnfuzorlar qidaları mexaniki dəyişikliyə uğradır, onları didib dağıdır, fermentlərin təsiri üçün şərait yaradır. Bakteriya və infuzorlar həm də həyat fəaliyyətləri zamanı yaşamaq üçün zəruri olan zülal, qlükogen sintez etməklə heyvanların zülal və şəkərlərə olan ehtiyacını müəyyən qədər təmin etmiş olurlar. İşkənbədən bakterioloji dəyişikliyə uğramış qida tora keçir. Məlum olmuşdur ki, işkənbə ilə tor arasında selikli qişadan əmələ gəlmiş büküşlər vardır. Bu nahiyənin əzələləri yığıldığı zaman büküş işkənbənin tora açılan dəliyini qismən qapayır, dar yarıq şəklində olan dəlikdən yalnız xırdalanmış qidalar tora keçə bilir. Tordan qat-qata keçən qida bir qədər də yumşaldıqdan sonra nəhayət IV kamera şirdana və ya qursağa keçir.
downloaded from KitabYurdu.org 13.26. Nazik bağırsaq Nazik bağırsaq 3 şöbədən ibarətdir. 1. Onikibarmaq bağırsaq (20-30 sm); 2. Acı bağırsaq (1,5-2,5 m); 3. Qalça bağırsaq (2-3 m). Nazik bağırsaqlar tonik gərgin vəziyyətdə 4 m, atonik vəziyyətdə (öləndən sonra) isə 6-8m qədər ola bilir. Nazik bağırsaq bir neçə mühüm funksiya yerinə yetirir. 1)
qaraciyərin ödünü, bağırsağın seliyi ilə birlikdə yerləşdirmək; 2)
Qidanın həzmi; 3)
Homogenezasiya və həll olunmuş maddənin sorulması; 4)
Nazik bağırsaqlarda sorulmamış qida qalıqlarının yoğun bağırsağa doğru sonrakı hərəkəti; 5)
6)
İmmunoloji müdafiə. 13.27. Onikibarmaq bağırsaqda həzm Mədədən sonra onikibarmaq bağırsaq başlayır. Təxminən 25- 30 sm uzunluğunda olub nazik bağırsaqların başqa şöbələrinə nisbətən bir qədər genişdir. Onikibarmaq bağırsaq nalşəkilli olub, pankreas vəzisinin başını əhatə edir. Başqa bağırsaqlar kimi onikibarmaq bağırsağın divarı da üç qişadan təşkil olunmuşdur. Selikli qişada külli miqdarda şirə ifraz edən Brünner və Liberkün vəziləri yerləşir. Onikibarmaq bağırsağ vəzilərinin hazırladığı şirə zəif qələvi xassəyə malikdir. Turş qida bağırsağa keçdikdə mühitin turşlanmasına səbəb olur. Bağırsaq şirəsi öd və pankreas şirəsinin təsiri ilə turş mühitdə neytrallaşır. Bu vaxt pH-qələviliyə doğru meyl edir. Qeyd etmək lazımdır ki, onikibarmaq bağırsağın şirəsinin tərkibində üzvi və qeyri-üzvi maddələr vardır. Onikibarmaq bağırsağın orta hissəsinə pankreas axarı ilə öd axarının birləşməsindən əmələ gələn ümumi axacaq açılır (şəkil 12).
downloaded from KitabYurdu.org Şəkil 12. Onikibarmaq bağırsaqda gedən həzm prosesini əks etdirən sxem. 1 - orağabənzər bağ; 2 - qaraciyərin sol payı; 3- qaraciyərin sağ payı; 4 - qaraciyərin kvadrat payı; 5 - sağ boylama şırım; 6 - sol boylama şırım; 7 - öd kisəsi; 8 - öd kisəsinin axacağı; 9 - qaraciyərin axacağı; 10 - ümumi öd axacağı; 11 - mədəaltı vəzi; 12 - mədəaltı vəzin başı; 13 - mədəaltı vəzin quyruğu; 14 - mədəaltı vəzin Yüklə 4,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|