Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

39

---

II FƏSİL
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA STATİSTİKA İŞLƏRİNİN
TƏŞKİLİ
2.1. Azərbaycan Respublikasında statistika işlərinin
təşkili prinsipləri
Ölkəmizdə statistika işlərinin təşkili aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır:
1) Ölkədə bütün uçot və statistika işlərinə rəhbərliyin ciddi şəkildə 
mərkəzləşdirilməsi;
2) İşləri vahid metodologiya əsasında aparan mərkəzləşdirilmiş statis­
tika orqanlarının yaradılması;
3) Statistika orqanlarının dövləti idarəetmə orqanları ilə qarşılıqlı 
əlaqədə fəaliyyət göstərməsi.
Məlum olduğu kimi, statistika və uçot işləri bütün ölkə ərazisində 
çoxsaylı obyektləri əhatə edən kütləvi hadisələrdən ibarətdir. Ona görə də 
bu işləri yerinə yetirərkən statistika elminin qarşıya qoyduğu tələblərə 
ciddi əməl olunmalıdır. Bunun üçün isə mərkəzləşdirilmiş rəhbərlik və 
vahid metodologiya olmalıdır. Odur ki, 1991-ci ildə müstəqilliyimizi 
bərpa etdikdən sonra ölkəmizdə uçot işlərini vahid metodologiya ilə 
aparan mərkəzləşdirilmiş statistika orqanları sistemi yaradılmışdır. Bu, öz 
əksini Azərbaycan Respublikasının “Rəsmi Statistika haqqında” 18 fevral 
1994-cü il tarixli, 789 №-li Qanununda tapmışdır. Bundan sonra Azər­
baycan cəmiyyətində gedən sosial-iqtisadi proseslərlə əlaqədar olaraq 
qanunda dəfələrlə müəyyən dəyişikliklər edilmişdir.
Qanun Azərbaycan Respublikasının bütün idarəetmə orqanlarının, ma­
liyyə, bank, vergi və gömrük xidmətlərinin, mülkiyyət formasından, əmə­
yin təşkili və tabeliyindən asılı olmayaraq respublikanın ərazisində, ha­
belə onun sərhədlərindən kənarda yerləşən, Azərbaycan Respublikasının 
mülkiyyətində olan müəssisələrin, idarələrin, təşkilatların, assosiasiya­
ların, şirkətlərin və digər hüquqi şəxslərin, həmçinin sahibkarlıq və qa­
nunvericiliklə qadağan olunmayan digər fəaliyyət növləri ilə məşğul olan 
fiziki şəxslərə şamil edilir.
Azərbaycan Respublikasında vahid mərkəzləşdirilmiş ümumres- 
publika sisteminə Dövlət Statistika Komitəsi rəhbərlik edir. Ölkəmizdə 
dövlət statistikasının təşkili ilə Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika 
Komitəsi, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Statistika komitəsi, rayon, 
şəhər (respublika tabeli) statistika idarələri və şəhərlərdə statistika
40
şöbələri məşğul olurlar.
Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi ölkəmizin iqtisa­
di və sosial sahələrində vahid metodologiya əsasında statistik məlumatlar 
sisteminin fəaliyyətini təmin edir. O, mərkəzi icra orqanları sistemində 
fəaliyyət göstərən, statistika və uçot işlərinə rəhbərlik edən müstəqil 
iqtisadi dövləti idarəetmə orqanıdır. Komitə öz fəaliyyətini ölkəmizdə baş 
verən sosial-iqtisadi proseslərin obyektiv və hərtərəfli Öyrənilməsi prin­
sipləri əsasında həyata keçirir, respublikanın sosial-iqtisadi vəziyyətinə 
dair məlumatların aşkarlığını təmin edir, hüquqi və fiziki şəxslərin hü­
quqlarına hörmət edərək və onların ilkin fərdi məlumatlarının məxfiliyini 
qoruyaraq statistik məlumatların rolunun artırılmasına yönəldilən 
siyasətin yerinə yetirilməsi üçün məsuliyyət daşıyır.
Beləliklə, Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi ölkədə 
statistika və uçot işlərinə mərkəzləşdirilmiş rəhbərliyi həyata keçirir, 
onun vahid elmi metodologiyasını işləyib hazırlayır, iqtisadi məsələlərlə 
məşğul olan hökumət orqanları ilə birlikdə (İqtisadi İnkişaf, Maliyyə, 
Vergilər Nazirlikləri, Dövlət Gömrük Komitəsi və i. a.) mühasibat uçotu 
formalarının və statistik hesabatların təkmilləşdirilməsi sahəsində iş 
aparır, iqtisadiyyatın və mədəniyyətin inkişafına dair məlumatları toplayır 
və təhlil edir. O, öz işlərini yerli - şəhər və rayon statistika orqanları 
vasitəsilə aparır.
Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi öz fəaliyyətində 
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını, «Rəsmi Statistika haqqın­
da» Azərbaycan Respublikasının Qanununu, digər qanunvericilik aktları­
nı, Respublika Prezidentinin Fərman və Sərəncamlarını, Azərbaycan 
Respublikası Nazirlər Kabinetinin “Azərbaycan Respublikası Dövlət Sta­
tistika Komitəsi haqqında” 6.11.1995-ci il tarixli, 238№-li “Əsasna­
m əsin i, digər qərar və sərəncamlarını, statistika sahəsində beynəlxalq 
sazişləri əldə rəhbər tutur.