Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 26

dövrü, yaxud da mezolit (təqribən e.ə. XII minillikdən VII 

minilliyə  qədər), yeni daş dövrü, yaxud da neolit (e.ə. XII 

minillikdən IV minilliyə qədər), mis daş dövrü, yaxud da eneolit 

(e.ə. III-II minilliklər), tunc əsri (e.ə. II-I minilliklər). Dəmir dövrü 

təqribən birinci minilliyin ortalarından başlayır. 

Öz növbəsində Paleolit də üç dövrə - aşağı, orta və yuxarı 

(yaxud da sonrakı) dövrə bölünür. İbtidai incəsənətin ilkin 

mərhələsi üçün səciyyəvi cəhəti sinkretizm (latınca birləşmə) 

olmuşdur. Bu da müxtəlif görüşlərin bir yerdə ifadə olunması idi. 

Dünyanın bədii mənimsənilməsi ilə əlaqədar olaraq insanın 

fəaliyyəti eyni zamanda homo sapiyens (ağıllı insan) 

formalaşmasına da şərait yaratmışdır. Bu mərhələdə ibtidai 

insanın bütün psixi proses və  həyəcanlarının imkanları hüceyrə 

şəklində kollektiv şüuraltı vəziyyətdə, arxetip adlanan proobrazda, 

ilkin formada olmuşdur. Dünyanın dərki kortəbii baş verirdi, hər 

bir anlayışın arxasında obraz, canlı  əməl gizlənirdi. Bizə  gəlib 

çatan ilk ibtidai təsviri sənət əsəri Orinyak (Fransa) (e.ə. 33 min - 

18 min) mərhələsində olmuşdur. Qadın heykəlciyi (daşda və 

sümükdə) həmin sənət  əsərlərindəndir. Həmin dövrdə 

heyvanların, mamontların, filin, atın, maralın ümumi cizgilərini 

əks etdirən təsvirlər də yaranmışdır.  İbtidai incəsənət  əsərləri 

əsasən ovçuluq və əmək prosesi ilə əlaqədar olmuşdur. 

Bir sıra sənətşünaslar paleolit dövrünün təsviri fəaliyyətini 

üç mərhələyə bölürlər. Onlardan hər biri keyfiyyətcə yeni təsvir 

formalarının yaranması ilə səciyyələnir.  

Sümük, təbii maket və s.-dən kor pozisiyalar, süni təsviri 

forma - iri gil heykəltəraşlığı, barelyef profil konturu, yuxarı 

paleolit təsviri yaradıcılığı, mağara yazıları, sümük üzərində 

qravyuralar - natural yaradıcılıq nümunələridir. 

Analoji mərhələni ibtidai incəsənətdə, tipik musiqi 

yaradıcılığında da görmək mümkündür. Musiqi (natural 

pantomimanın musiqi elementləri, təbiətdəki səslərin təqlidi, səsin 

təqlid motivləri, süni intonasiya formaları, səs yüksəltmə 

vəziyyətini  əks etdirən motivlər, intonasiya ardıcıllığı, iki və üç 

səsli motivlər) hərəkət, mimika, jestlərdən və s.-dən ayrılmamışdı. 

Əvvəllər insanlar yalnız öz ehtiyacları üçün təbiətin verdiyi 

---