Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 238

Zaqafqaziyadakı  ən qədim siklopik tikintilər tunc dövrünə 

(e.  ə. III-II minilliklər) aid edilir. Urartu dövlətinin Tuşpa, 

Topraqqala, Teyşebaini və s. siklopik abidələri isə ilk dəmir 

dövrünün (e. ə. X-IX əsrlər) məhsuludur. 

Azərbaycanın dağlıq rayonlarında 120-yə  qədər,  əsasən, 

dairəvi formada, nəhəng daşlardan, suvaqsız tikilmiş siklopik 

abidələr nəzərdən keçirilmişdir. Onlar Naxçıvan, Gədəbəy, 

Şəmkir, Tovuz rayonlarında daha çox yayılmışdır. Xalq arasında 

belə tikintilərə «qalaça», «qalacıq», «hörük» və «hörükdaş» 

deyilir. Həmin tikintilər bəzən bir, bəzən də iki-üç divarla əhatə 

olunur. Azərbaycan  ərazisindəki siklopik tikintilər yonulmamış 

kobud daşlardan hörülmüşdür. Lakin nadir hallarda yonulmuş 

daşlarla sıx hörülmüş abidələrə də rast gəlirik. Bu tipli abidələrin 

daha sonralar (dəmir dövrünün ortalarında və eramızın 

başlanğıcında) tikildiyini güman etmək olar. 

Azərbaycanın siklopik tikintilərinin nə  məqsədlə tikildiyi 

haqqında müxtəlif fikirlər vardır. Arxeoloqlarımız bu abidələri üç 

qrupa bölmüşlər: 

1. həcmcə çox böyük olan istehkamlardan dinc dövrdə 

yaşayış  məskəni kimi, müharibə zamanı isə  əhalinin və mal-

qaranın müdafiəsi üçün istifadə edilmişdir. 

2. həcmcə kiçik olan siklopik tikintilər müharibə vaxtı qala 

vəzifəsini görüb, müdafiə xarakteri daşımışdır. 

3. Dağ yerlərində müvəqqəti məqsədlərə xidmət etməkdən 

ötrü yaradılmış kiçik siklopik abidələrdən isə mal-qaranı 

saxlamaq, qorumaq üçün bir ağıl (çəpər) kimi istifadə edilmişdir. 

Daş qutu qəbirlər. Yuxarı Qarabağda, Gədəbəy, Lənkəran və 

başqa rayonlarda yayılan 3 min illik tarixə malik olan bu abidələr 

meqalitik abidələrin xüsusi bir növüdür. Bu nəhəng qəbirlərin 

içərisi səliqə ilə yonulub sandıq halına salınmış və üstü tava daşla 

örtülmüşdür. Güman etmək olar ki, bu qəbirlər ilk siklopik 

tikintilərlə bir zamanda yaradılmışdır.  İbtidai icma quruluşunun 

adamları yaşamaq, dini mərasim keçirmək, müdafiə olunmaq üçün 

əzəmətli tikintilər yaradarkən elə  təsəvvür edirdilər ki, onların 

ölüləri də axirət dünyasında belə  nəhəng daş evlərdə 

yaşamalıdırlar. Bunun nəticəsidir ki, qədim əcdadlarımız ölülərini 

---