Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 239

nəhəng daş qutularda dəfn etməyi lazım bilirdilər. Belə daş qutu 

qəbirlərin üstündə isə daha əzəmətli görünən kurqanlar tikirdilər. 

Kurqanlar. Kurqan türk sözüdür. O öz mənşəyinə görə kor 

(qəbir), qurğu, qoruq sözləri ilə  əlaqədardır. Kurqanlar ölülərin 

qəbirləri («axirət evləri») üzərində ucaldılmış konusvarı 

təpələrdən ibarətdir. Qədim Azərbaycanda belə bir formanı  əldə 

etmək üçün içərisində bir və bir neçə meyit dəfn edilmiş  qəbrin 

divarları düzbucaqlı formada daşla tikiləndən sonra onun üstünə 

kvadrat  şəkilli ağac haşiyələr qoyulurmuş. Belə ki, kurqanın 

konusvarı formada alınması üçün aşağıdan birinci haşiyə böyük, 

onun üstündəki haşiyələr isə yuxarı getdikcə daha kiçik ölçülü 

olmalı idi. Nəticədə əmələ gəlmiş pilləli ağac konus əvvəlcə taxta 

ilə, daha sonra isə torpaqla örtülürdü. Konusvarı kurqanlar bizə 

qədim Misir piramidalarını xatırladır. Yuxarı Qarabağda üstü çay 

daşı ilə örtülmüş kurqanlara da rast gəlirik. Onların hündürlüyü 

müxtəlifdir. Çox zaman hündür bir kurqanın  ətrafında alçaq 

kurqanların yerləşdiyi də müşahidə olunur. 

Azərbaycanın dağətəyi və düzənlik yerlərində geniş 

yayılmış kurqanlar müxtəlif dövrlərin məhsuludur. İctimai dövrlər 

dəyişdikcə bu qəbirlərin forması da bir qədər dəyişilmiş  və 

yeniləşmişdir. Məsələn, eneolit, mis-daş dövrünün (e. z. IV 

minillik. və III minilliyin birinci yarısı) kurqanlarında qəbirlər 

dairəvi  şəkildə qazılandan sonra divarları daşla hörülərdi və 

xəndəklə  əhatə olunardı.  İlk tunc dövründə (e. ə. III minilliyin 

ikinci yarısı) kurqanların içindəki qəbirlər kvadrat şəklini almış, 

son tunc dövründə (e. ə. II minilliyin ikinci yarısı) isə qazıma 

qəbirlər  əvəzinə süni qəbirlər-kvadrat formalı qazıma daxmalar 

yaradılmışdır. Həmin daxmalar bəzən bir neçə  mərtəbəli olurdu, 

birinci mərtəbədə ölü dəfn edildiyi halda, ikinci, üçüncü 

mərtəbələrdə mərhumun «axirət dünyasında» rahat yaşaması üçün 

lazım olan avadanlıq qoyulurdu. Bu dövrün kurqanlarında 

qəbirlərdən başqa qurban qoyulan yerlər-qurbangahlar üçün də 

xüsusi yerlər ayrılırdı ki, bu da daşla haşiyələnmiş kvadratşəkilli 

çalalardan ibarətdir. Bu qurbangahlarda əcdadların, ölülərin ruhu 

və xeyirxah ruhlar üçün yemək, içmək  şəklində qurbanlar 

qoyularmış. 

---