Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 307

Onlara da insan əməlləri və güzəranı xas idi. Qədim allahların 

ailəsi vardı, onlar yeyib içərdilər, saraylarda yaşayardılar, 

döyüşlərdə  iştirak edərdilər. Həm qəzəblənər, həm sevib-sevilər, 

həm də ölüm-itimlə rastlaşardılar.  İnsanlar allahları  və onların 

yaşayışını öz həyat tərzinə oxşar yaradırmışlar. Qədim hindlilərə 

görə, kainat yer kürəsindən, fəzadan və  səmadan ibarət idi. 

Allahlar müvafiq surətdə kainatın bu və ya digər sahəsində 

yaşayırdılar. Mitra, Varuna, Aditya, Surya, Vişna və b. səma 

allahları hesab olunurdular. Fəzada  İndra, Maruta, yerdə Aqni, 

Soma və b. ağalıq edirdilər. 

Qədim hindlilər axirət dünyasına inanırdılar. Ölülər allahı 

Yama mərhumları o dünyada qəbul edər, sağlıqlarındakı 

əməllərinə görə onların canını (ruhunu) cənnətə, ya da cəhənnəmə 

göndərərdi. Tədricən axirət dünyası anlayışı da dəyişikliyə 

uğramışdı. Belə təsəvvür yaranmışdı ki, guya insan öləndən sonra 

məhv olmur, başqa bir görkəmdə yenidən yaranır. Bu təlimə görə, 

insanlar öz əməllərinə uyğun yenidən varlı ya yoxsul, quldur ya 

üçün daxili müvazinəti itirməməli, düz danışmalı, yalan və 

böhtandan imtina etməli, düzgün əməl sahibi olmalıdır. 

Budda təliminə görə, hər bir dindar bu yüksək məqsədə, 

yəni  əzab-əziyyətdən xilas olma yoluna qədəm qoymalı idi. O, 

ancaq şəxsi səyi nəticəsində xilas olmaya çata bilərdi. Buna görə 

o, nirvanaya nail olmalı idi. Nirvana həyatın eyş-işrətindən azad 

olmuş insan ruhunun vəziyyətini bildirirdi. Nirvanaya çatmış 

adam bir daha törəmirdi, ancaq onun ruhu başqa şəxsiyyətə keçə 

bilərdi. Nirvana heç də insanı bu dünyada xoşbəxt etmirdi, əksinə 

o bu dünyada insanı hər bir arzu, istək, həvəs və ehtirasdan "xilas" 

edirdi. Nirvanaya çatmaq üçün hər bir kəs ailədən, mülkiyyətdən, 

varnalara mənsubiyyətdən əl çəkməli və dindarlar icmasına daxil 

olmalı idi. 

Buddizm silki fərqləri rədd edirdi. İctimai və silki 

mövqeyindən asılı olmayaraq hər bir kəs nirvanaya can ata, Budda 

dininin ardıcılı ola bilərdi. Eyni zamanda, buddizm mərasim 

keçirmə, qurban kəsmə, dua oxuma dini ayinlərindən imtina 

etmişdi. Buddizm allahların varlığını qəbul edirdi, lakin onların da 

dəyişməyə  məruz qaldıqlarını bildirirdi. Onlar da nirvanaya nail 

---