Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 311

hinduizmin böyük allahlarının mövcudluğu haqqında heç bir 

təsəvvürə malik deyillər. Elə buna görə  də onların həmin 

allahlarla bağlı miflərlə  də tanışlığı yoxdur. Həmin qəbilə  və 

tayfaların mədəniyyəti və dini konsepsiyaları haqqında 

məlumatlar yeni dövrdə etnoqraflar, folklorçular, missionerlər, 

məmurlar, məktəb müəllimləri və başqalarının topladıqları 

faktlara  əsaslanır. «Qəbilə-tayfa» mədəniyyətini çox çətinliklə 

sistemləşdirmək mümkündür. Onlar fraqmentar xarakter 

daşıdığından tədqiqatçılara onları qruplaşdırmaq olduqca çətindir. 

Əgər bu mədəniyyət klassik Hind mifologiyası ilə  bəzi  əlaqəsini 

göstərsə də, əksər hallarda müstəqilliyini nümayiş etdirir. 

Hind mədəniyyət sisteminin ikinci tipi konkret 

şəxsiyyətlərin əsasını qoyduğu etiqad təlimləri ilə qırılmaz əlaqəsi 

olan mifləri  əhatə edir. O kateqoriyalara buddizm və çaynizm 

daxildir. Buddizm mifologiyasında mərkəzi yeri Buddanın tarixi 

şəxsiyyəti tutur.  Budda (sanskritdə  hərfən-həqiqətlə nurlanmış, 

ağıllı) buddizmdə mütləq kamilliyə çatmış  və başqalarına nicat 

yolunu göstərməyə qadir olan şəxsdir. Bu qədim dinin banisi 

əfsanəyə görə, e.ə. VII-VI və ya VI-V əsrlərdə Qanq vadisinin 

mərkəzi hissəsində yaşamış Sidihartha Qautama Şəkya Munidir. 

Buddanın həyatı  və moizəçilik fəaliyyəti haqqında natamam 

məlumatlar buddizmin kanonik ədəbiyyatında verilmişdir. 

Qautama Şəkya-Muninin həyatının daha müfəssəl təsvirləri bizim 

eranın II-III əsrlərində  tərtib edilmişdir. Mövcud təsvirlərdə 

ehtimal ki, buddist vaizlərinin həyatından götürülmüş  əfsanələr, 

dini miflər və hadisələr sıx surətdə çulğalanmışdır. Buddanı-

Qautamanı bəzən “Asiyanın işığı” hesab edirlər. 

Çaynizm e.ə. VI əsrdə Hindistanda buddizmlə bir vaxtda 

Kasta, Silk quruluşunu təsvir etmiş Brəhmənizmə müxalif olaraq 

meydana gəlmiş dindir. Çaynizm qədim Hind cəmiyyətinin 

mütərəqqi təbəqələrinin mənafeyini ifadə edirdi. Çaynizmin 

davamçıları 24 peyğəmbərə sitayiş edirlər. Bunlardan da 

sonuncusu guya çaynizmin əfsanəvi banisi, Cina (sanskritcə qalib) 

təxəllüsü olan Mahavira Vardharana olmuşdur. Cina və onun 

ardıcılları haqqında  əhvalatlar kanonik çaynist dini ədəbiyyatını 

(Sitddhanta) təşkil etmişdir. Çaynizmə görə, Cina 5 həqiqəti təbliğ 

---