Dərslik II cild Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Yaradıcı fəal təlim – müəllimin rəhbərliyi ilə məlum biliklər, hadisə, proses və obyektlərin müqayisəsi, təcrübə əsasında şagirdlərin müstəqil və fəal əməyi ilə yeni bilik və baca­rıqların əldə olun­masına şərait yardan təlim. Yaradıcı fəal təlimin əsas xüsusiyyəti öyrənmə prosesində şagirdlərin fəaliyyətinin produktiv xarakter daşımasıdır.

Vərdiş – insanda məqsədəuyğun hərəkətlərin icra və tənzim olun­­masının qismən avtomatlaşmasıdır. Burada məhz hərəkət­lərin şü­ursuz olaraq tənzim edilməsindən bəhs olunur, çünki işlərin tən­zim olunması və hərəkətlərin tənzim olunması eyni şey deyildir. Vər­diş bu və ya digər ideal və praktik fəaliyyət növlərini təşkil edən yol­ların və əməliy­yatların mənimsənilməsi prosesinin məhsulu kimi dərk oluna bilər. Təkrar, əməli cəhdlər, təmrinlər, məşqlər, mü­ma­­ri­sə­lər olmadan vərdiş təşəkkül tapmır. Yaranmış vərdiş hərəkətin icrasının avtomat­laş­mış forması kimi təzahür etdiyin­dən biliyin praktikada tətbiqi üzə­­rində şüurun ciddi nəzarəti tələb olunmur. Bu da təlim prose­sin­də şagirdin yeni biliklər qazanması üçün əlverişli şərait yaradır.

Şəxsiyyət – ictimai münasibətlərə daxil olmuş və ictimai inki­şa­fın xadimi olan sosial varlıqdır. Şəxsiyyətin fərdiyyəti dedikdə in­sa­nın psixoloji xüsusiyyətlərinin təkrarolunmaz uzlaş­ması başa dü­şü­lür. Buraya xarakter, temperament, psixi pro­ses­lərin cərəyanetmə xü­susiyyətləri, üstünlük təşkil edən hisslərin və fəaliyyət mo­tiv­lə­ri­nin məcmusu, forma­laş­­mış qabiliyyətlər daxildir. Şəxsiyyətin nis­bə­tən davamlı və nis­bə­tən dəyişkən xüsusiyyətləri şəxsiyyətin əla­mət­lə­ri­nin (bü­töv­lükdə və qarşılıqlı əlaqədə) mürəkkəb vəhdəti ki­mi onun dina­mik strukturunu təşkil edir. Təbii, üzvü cə­hət­lər və əla­mət­lər şəxsiyyətin strukturunda onun sosial cə­hət­dən şərt­lənən ele­ment­ləri kimi mövcuddur. Təbii (ana­to­mik, fizi­o­loji və digər key­fiy­yətlər) və sosial cəhətlər şəx­siy­yətin st­ruk­turunda vəhdət təşkil edir və mexaniki surətdə bir-birlərinə qarşı qoyula bilməz. Şəx­siy­yət öz fəallığını ət­raf aləmlə qarşılıqlı təsir prose­sində, fəaliyyətdə tə­zahür et­dirir. Şəx­siy­yətin fəallığının mən­bə­yini onun tələbatı təş­kil edir.