Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Baki 2012 2 uot 006


Xidmətlərin sertifikatlaşdırılması sxemləri



Yüklə 6,92 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə45/45
tarix05.05.2020
ölçüsü6,92 Mb.
#31078
növüDərs
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   45
Azf-295386


Xidmətlərin sertifikatlaşdırılması sxemləri 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

507 

 

Cədvəl 20.2.  



 

Məcburi sertifikatlaşdırılmalı xidmətlərinin siyahısı 

№ 

Xidmət qruplarının adları 



1. 

Məişət  radioelektron  aparatlarının,  elektrik  məişət 

maşınlarının və cihazlarının təmiri və texniki xidməti 

2. 


Avtonəqliyyat vasitələrinin təmiri və texniki xidməti 

3. 


Mebellərin təmiri və hazırlanması 

4. 


Kimyəvi təmizləmə və rəngləmə 

5. 


Yaşayış binalarının təmiri və tikilməsi 

6. 


Hamamların xidmətləri 

7. 


Dəlləkxanaların xidmətləri 

8. 


Ayaqqabıların təmiri, rənglənməsi və tikilməsi 

9. 


Camaşırxanaların xidmətləri 

10. 


Tikiş  maşınlarının,  xəz  və  dəri  məmulatlarının,  papaq-

ların  və  tekstil  məmulatların  təmiri  üzrə  xidmətlər; 

trikotaj 

məmulatların təmiri, tikilməsi və toxunması  

 

11. 


Dəmiryol nəqliyyatının xidmətləri 

12. 


Çay 

nəqliyyatının xidmətləri 

13. 

Dəniz nəqliyyatının xidmətləri 



14. 

Hava 


nəqliyyatının xidmətləri 

15. 


Avtomobil 

nəqliyyatının xidmətləri 

16. 

Şəhər nəqliyyatının xidmətləri 



17. 

Ekspeditor 

xidmətləri 

18. 


Mənzil-kommunal xidmətləri 

19. 


Mədəniyyət idarələrinin xidmətləri 

20. 


Turizm 

xidmətləri və mehmanxana xidmətləri 

21. 

Bədən tərbiyəsi və idman xidmətləri  



22. 

Tibbi 


xidmətlər 

23. 


Sanatoriya-

sağlamlıq xidmətləri 

24. 

Təhsil sistemində xidmətlər 



25. 

Ticarət xidmətləri 

26. 

Ictimai 


peşə xidmətləri 

 


508 

 

•   ictimai 



iaşə; 

•  avtomobil 

nəqliyyatı ilə sərnişinlərin daşınması. 

Xidmətlər arasında turizm xüsusi yer tutur. Normativ sənədlər 

turizmi 

giriş  (xaricdən  gəlmə),  səyyar  və  daxili  olmaqla  üç  sinfə 

bölür. 

Giriş  turizmi  dedikdə,  ölkədə  daimi  yaşamayanların  səyahəti 



başa  düşülür.  Daxili  turizm–bu  ölkədə  daimi  yaşayan  vətəndaşların 

ö

lkə  hüdudlarında  səyahətidir.  Səyyar  turizm  dedikdə,  ölkə  və-



təndaşlarının digər ölkəyə səyahəti başa düşülür. 

Giriş  və  daxili  turizmlərin  inkişafı  üçün  hər  bir  ölkə  turizm 

üzrə  agentliklərin  işlərini  turizm  üzrə  Ümumdünya  təşkilatının 

sənədlərinə uyğun, beynəlxalq normalar əsasında qurmalıdır. 

Səyyar  turizmə  gəldikdə  isə  hər  bir  ölkə  sertifikatlaşdırılmış 

turizm 


agentliklərinə malik olmalıdır. 

Turizm 


agentliklərinin  xidmətlərinin  sertifikatlaşdırılması 

zamanı  ekspertlər,  firma  tərəfindən  turistlərin  həyatının, 

sağlamlığının, təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və onların əmlakının 

qorun


ması  üçün  lazımi  şəraitin  yaradıldığı  barədə  sənədləşdirilmiş 

təsdiq almalıdırlar. Bunun üçün ekspert aşağıdakıları yoxlayır: 

•  agentliyin (

firmanın) qəbul edən tərəflə müqavilələri; 

• 

müştərilərlə müqavilələri; 



• 

turların informasiya təminatını; 

• 

xidmətlərin təqdim olunması texnologiyasını; 



• 

işin təşkilini. 

Sertifikatlaşdırmanın  müvəffəqiyyəti  və  uyğunluq  sertifikatının 

etibarlılığı ekspertin ixtisas səviyyəsindən asılıdır. 

Ekspert 

lazımi həcmdə xüsusi biliklərə, erudisiyaya və praktiki 

təcrübəyə malik olmalıdır. Hər bir suala savadlı cavab verə bilməli, 

çatışmamazlıqların  aradan  qaldırılması  və  xidmətlərin  təqdim 

olunması  texnologiyasının  təkmilləşdirilməsi  üçün  real  məsləhətlər 

verə bilməlidir. 

1994-cü 

ildə  dövlət  başçılarının  qərarına  əsasən,  MDB 

ö

lkələrinin  turizm  üzrə  Şurası  yaradılmışdır  və  Şura,  turizm 



xidmətlərinin  standartlaşdırılması  və  sertifikatlaşdırılması  işləri  ilə 

məşğul olur. 1995-ci ildə turizmdə standartların və sertifikatlaşdırma 

sistem

lərinin  unifikasiyası  üzrə  Konsepsiyanın  layihəsi  işlənmişdir 



və  dövlətlərarası  standartlar  kimi  Rusiyanın  ГОСТ  R  50681–94, 

509 

 

“Turizm-ekskursiya 



xidməti.  Turizm  xidmətlərinin  layihələndiril-

məsi”,  ГОСТ  R  50645–94 “Turizm-ekskursiya  xidməti.  Turizm 

xidmətləri. Ümumi tələblər” standartları qəbul olunmuşdur. Şuranın 

bu 


qərarları turizm və mehmanxana xidmətlərinin standartlaşdırılma-

sı,  metrologiyası  və  sertifikatlaşdırılması  üzrə  milli  orqanlar  üçün 

məcburi sayılmışdır. 

Bu 


sahədə  sertifikatlaşdırmada  məqsəd  aşağıdakılardır:  turizm 

xidmətlərinin,  onları  təklif  edən  təşkilatların  məsuliyyətsiz 

fəaliyyətindən  qorunması;  turistin  həyatının,  sağlamlığının  və 

əmlakının  qorunması;  turizm  xidmətinin  göstərilmiş  göstəricilərinin 

keyfiyyətinin  təsdiqi;  turizm  və  mehmanxana  biznesinin  intensiv 

inkişafı  üçün  əlverişli  ictimai,  hüquqi  və  iqtisadi  mühitin 

formalaşdırılması; turizmə iqtisadiyyatın mühüm sektoru kimi dövlət 

məyi tədbirlərinin işlənməsi. 



Müstəqil  dövlətlər  birliyinin  iştirakçı  ölkələrində  turizm  sahəsində 

vlətlərarası  standartların  və  sertifikatlaşdırma  sistemlərinin  işlənməsi  və 



tətbiqi  üzrə  Konsepsiya”nın  son  variantı  1996-cı  ildə  MDB  ölkələrinin 

nümayəndələrinin və ekspertlərinin müşavirəsində qəbul olunmuşdur. 

Bundan 

başqa  turizm  xidmətlərinin  standartlaşdırılması  və 



sertifikatlaşdırılması  üzrə  Dövlətlərarası  Texniki  Komitənin 

yaradılması  haqqında  qərar  qəbul  edilmişdir.  Bu  komitə 

standartlaşdırma,  sertifikatlaşdırma  və  metrologiya  sahəsində  milli 

orqanlarla 

birlikdə aşağıdakı məsələləri həll etməlidir: 

• 

turizmdə standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma üzrə ümumi 



vlətlərarası prinsiplərin işlənməsi;  

• 

məcburi 


sertifikatlaşdırılmalı 

turizm 


xidmətlərinin 

siyahısının nəşri; 

•  MDB-nin üzv ö

lkələrinin milli standartlarının dövlətlərarası 

standartlar  kimi 

tətbiq  edilməsinin  məqsədəuyğunluğunun  müəyyən 

edilməsi; 

• 

sertifikatlaşdırma  orqanlarının  akkreditasiya  qaydasının 



təyin edilməsi. 

Məhsul  bazarında  olduğu  kimi,  xidmətin  də  keyfiyyəti  onun 

rəqabətə  davamlılığının  təyinedici  faktorudur.  Buna  görə  də 

xidmətlərin  sertifikatlaşdırılması,  onların  keyfiyyətinin  obyektiv 

qiyməti kimi, xarici ölkələrdə geniş inkişaf tapmışdır. 


510 

 

İxtiyari  qiymətləndirmə  üçün  meyarların  təyini  mühüm 



əhəmiyyət kəsb  edir. Xidmətlərin sertifikatlaşdırılması meyarlarının 

seçilməsi,  yuxarıda  qeyd  edildiyi  kimi,  mühüm  və  xidmətlərin 

uyğunluğunun  qiymətləndirilməsinin  ən  çətin  mərhələsidir. 

Yaponiyada 

xidmətlərin keyfiyyətinə yanaşma maraqlıdır. Keyfiyyət 

məsələləri  üzrə  Yapon  mütəxəssisləri  xidmətlərin  keyfiyyət  para-

metr

lərini istehsalçı üçün, onların əhəmiyyətini nəzərə almaqla, şərti 



olaraq 

sinifləşdirməyi  məsləhət  görür.  Bu  nöqteyi-nəzərdən 

aşağdakılar fərqləndirilir: 

• 

istehsalçıların  görmədiyi  “daxili”  keyfiyyət  (məsələn: 



texniki 

xidmət); 

•  isteh

lakçının  gördüyü  “maddi”  keyfiyyət  (məhsulun, 

mehmanxana 

xidmətinin, restoran yeməyinin və i.a. keyfiyyəti); 

• 

istehlakçının  gördüyü  “qeyri-maddi”  keyfiyyət  (reklamın 



doğruluğu,  savadlı  tərtib  olunmuş  sənəd,  istifadə  üçün  asan  başa 

düşülən informasiyalı etiketləşdirmə və i.a.); 

•  “psixoloji 

keyfiyyət” (qonaqsevərlik,  nəzakətlilik,  diq-

qətlilik və i.a.); 

•  xid


mət vaxtı. 

Bu  cür 


yaxınlaşma  xidmətlərin  istehsalçıların  istəklərinə 

uyğunluğunu  daha  düzgün  qiymətləndirməyə  və  sertifikatlaş-dırma 

üçün 

lazımi meyarları təyin etməyə imkan verir. 



Xidmətlərin  qiymətləndirilməsi  üzrə  dünya  təcrübəsinin 

müəyyən  nailiyyətini  İSO  9004-2 “Xidmətlər  üzrə  Rəhbəredici 

stərişlər”-İSO  beynəlxalq  standartının  qəbul  edilməsini  saymaq 



olar.  Bu  standart, 

xidmətlərin  milli  standartlaşdırılması  və 

sertifikatlaşdırılması üçün metodiki əsasdır. 

Ümumi  planda, 

xidmətlərə  tələbləri  təyin  edən  xarak-

teristikalara 

aşağdakılar  aiddir:  gözləmə  vaxtı,  yerinə  yetirmə 

müddətlərinin  gözlənilməsi,  heyətin  və  avadanlığın  sayı  və  digər 

kəmiyyət  xarakteristikaları;  istehlakçıların  inam  dərəcəsi, 

təhlükəsizlik,  nəzakətlilik,  estetiklik,  rahatlıq,  gigiyena  tələblərinə 

uyğunluq və digər keyfiyyət xarakteristikaları. 

Xarici  ö

lkələrdə  xidmətlərin  sertifikatlaşdırılmasının  milli 

sistemləri  ilə  yanaşı  bəzi  xidmət  sahələrində,  mahiyyətcə 

sertifikatlaşdırmaya analoji olan xidmət sahəsində attestasiya aparan, 


511 

 

regional 



və  beynəlxalq  təşkilatlar  fəaliyyət  göstərirlər.  Məsələn: 

kimyəvi  təmizləmə  və  rəngləmə  üzrə  Beynəlxalq  Avropa  texniki 

mərkəzi  İngiltərənin,  Hollandiyanın,  Belçikanın  və  İsveçrənin 

kimyəvi  təmizləmə  müəssisələrinin  attestasiyasını  aparır.  Bu 

prosedur  könüllü  xarakter 

daşıyır,  lakin  istehlakçıların  attestasiya 

olunmuş  müəssisəyə  inamını  daha  da  yüksəkdir.  Xidmətlərin 

təhlükəsizliyə sertifikatlaşdırılması məcburi xarakter daşıyır. 

Xidm

ət  sahəsində  attestasiya  üzrə  beynəlxalq  təşkilatlara 



Beyn

əlxalq  Hava  Nəqliyyatı  Assosiasiyası,  Sosial  Sığortalama  üzrə 

Beyn

əlxalq  Assosiasiya,  Avtoturizm  üzrə  Avropa  Federasiyası, 



Ümumdünya  Turizm  t

əşkilatı, Ümumdünya  Poçt  İttifaqı  və  digərləri 

aiddirl

ər. 


 

512 

 

Ə  D  Ə  B  İ  Y  Y  A  T 

 

1. 

Артемьев Б.Г., Голубев С.М. Справочное пособие для 

работников метрологических служб. М.  В 2-х кн. Изд-во 

стандартов, 1990 



2. 

Сергеев А.Г. Метрологическое обеспечение эксплуатации 

технических систем. М. Изд-во. МГОУ, АО «Росвузнаука», 

1994 


3. 

Бурдин Г.Д. Справочник по международной системе 

единиц.  М. Издательство стандартов, 1977 

4. 

Камке Д., Крамер К. Физическое основы единиц измерений. 

М. Мир, 1980 

5. 

Актуальное проблемы метрологии в радиоелектронике. Под 

ред. В.К Коробова. М. Изд-во стандартов,1995 

6. 

Проников  А.О.  Надежность  машин.  М.  Машиностроение, 

1978 

7. 

Фрумкин  В.Д.,  Рубичев  Н.А.  Тeория  вероятностей  и 

статистика  в  метрологии  и  измерительной    технике.  М. 

Наука, 1987 



8. 

Крещик  В.В.  Метрологическое  обеспение  експлуатации 

сложных изделий. М. Изд-во стандартов, 1989 

9. 

Ящерицин  П.И.  Основы  технологии  механической 

обработки  и  сборки  в  машиностроении.  Минск.  Изд-во 

«Вышейшая школа», 1974 



10. 

Qafarov    A.M.  Qarşılıqlı  əvəzolunma,  standartlaşdırma  və 

texniki ölçmə. Bakı, “Çaşıoğlu”, 2007 

11. 

Рабинович  С.Г.  Погрешность  измерений.  Л.  Энерго-атом-

издат. 1978 

12. 

Сергеев  А.Г.  Метрологическое  обеспечение  автомо-биль-

ного транспорта. М. Транспорт, 1988 

13. 

Журавлёв Л.Г. и др. Методы электрических изме-рений. Л. 

Энергоатомиздат, 1990 

14. 

Сергеев А.Г. Метрология M. Логос, 2004 



15. 

Qafarov  A.M.  Qarşılıqlı  əvəzolunma,  standartlaşdırma  və 

texniki ö

lçmə, Bakı, “Çaşıoğlu”, 2007 



513 

 

16.  Qafarov A.M. Ö

lçmə prosesləri və onların avtomatlaşdı-rması, 

Bakı, “Çaşoğlu”, 2006 



17. 

Qafarov A.M. Standartlaşdırmanın  əsasları, Bakı, “Çaşıoğlu”, 

2007 

18. 

Qafarov  A.M.,  Quliyev  S.Ə.,  Musayev  V.R.  Metrologiya, 

standartlaşdırma və keyfiyyətə nəzarət. Bakı, 1998 

19. 

Qafarov A.M., Şıxseyidov A.Ş., Əliyev E.A. Məhsulun sınağı. 

Bakı, “Çaşıoğlu”, 2007 

20. 

Qafarov  A.M.,  Şıxseyidov  A.Ş.,  Əliyev  E.A..  Sertifi-

katlaşdırma. Bakı, “Çaşıoğlu”, 2007 

21. 

Сергеев  А.Г.,  Латышев  М.В.,  Терегеря  В.В.  Метрология, 

Стандартизация и Сертификация. М., Логос, 2005 

22. 

AZS 1.0-96 



23. 

AZS 1.2-96 



24. 

AZS 1.3-96 



25. 

AZS 1.4-96 



26. 

AZS 1.5-96 



27. 

AZS 1.6-96



514 

 

Əlavələr 



                               

Lapas funksiyası 

Cədvəl 1 

 





















0,0 


0,0000 

0,0040 


0,0080 

0,0120 


0,0160 

0,0199 


0,0239 

0,0279 


0,0319 

0,0359 


0,1 

0398 


0438 

0478 


0517 

0557 


0596 

0636 


0675 

0714 


0753 

0,2 


0793 

0832 


0871 

0910 


0948 

0987 


1026 

1064 


1103 

1141 


0,3 

1179 


1217 

1255 


1293 

1331 


1368 

1406 


1443 

1480 


1517 

0,4 


1554 

1591 


1628 

1664 


1700 

1736 


1772 

1808 


1844 

1879 


0,5 

1915 


1950 

1985 


2019 

2054 


2088 

2123 


2157 

  2190 


2224 

0,6 


2257 

2291 


2324 

2357 


2389 

2422 


2454 

2486 


2517 

2549 


0,7 

2580 


2611 

2642 


2673 

2703 


2734 

2764 


2794 

2823 


2852 

0,8 


2881 

2910 


2939 

2967 


2995 

3023 


3051 

3078 


3106 

3133 


0,9 

3159 


3186 

3212 


3238 

3264 


3289 

3315 


3340 

3365 


3389 

1,0 


3413 

3438 


3461 

3485 


3508 

3531 


3554 

3577 


3599 

3621 


1,1 

3643 


3665 

3686 


3708 

3729 


3749 

3770 


3790 

3810 


3830 

1,2 


3849 

3869 


3888 

3907 


3925 

3944 


3962 

3980 


3997 

4015 


1,3 

4032 


4049 

4066 


4082 

4099 


4115 

4131 


4147 

4162 


4177 

1,4 


4192 

4207 


4222 

4236 


4251 

4265 


4279 

4292 


4306 

4319 


1,5 

4332 


4345 

4357 


4370 

4382 


4394 

4406 


4418 

4429 


4441 

1,6 


4452 

4463 


4474 

4484 


4495 

4505 


4515 

4525 


4535 

4545 


1,7 

4554 


4564 

4573 


4582 

4591 


4599 

4608 


4616 

4625 


4633 

1,8 


4641 

4649 


4656 

4664 


4671 

4678 


4686 

4693 


4699 

4706 


1,9 

4713 


4719 

4726 


4732 

4738 


4744 

4750 


4756 

4761 


4767 

2,0 


4772 

4778 


4783 

4788 


4793 

4798 


4803 

4808 


4813 

4817 


2,1 

4821 


4826 

4830 


4834 

4838 


4842 

4846 


4850 

4854 


4857 

2,2 


4861 

4864 


4868 

4871 


4874 

4878 


4881 

4884 


4887 

4890 


2,3 

4893 


4896 

4898 


4901 

4904 


4906 

4909 


4911 

4913 


4916 

2,4 


4918 

4920 


4922 

4925 


4927 

4929 


4931 

4932 


4934 

4936 


2,5 

4938 


4940 

4941 


4943 

4945 


4946 

4948 


4949 

4951 


4952 

2,6 


4953 

4955 


4956 

4957 


4959 

4960 


4961 

4962 


4963 

4964 


2,7 

4965 


4966 

4967 


4968 

4969 


4970 

4971 


4972 

4973 


4974 

2,8 


4974 

4975 


4976 

4977 


4977 

4978 


4979 

4979 


4980 

4981 


2,9 

4981 


4982 

4982 


4983 

4984 


4984 

4985 


4985 

4986 


4886 

3,0 


4986 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

3,5 


4998 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

4,0 


4999 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

515 

 

Styudent paylanmasının qiymətləri 



Cədvəl 2 

 

 



 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



P 

inanma ehtimalında 

0,90 

0,95 

0,98 

0,99 

0,999 

6,31 



12,71 

31,82 


63,68 

636,62 


2,92 


4,30 

6,97 


9,93 

31,60 


2,35 


3,18 

4,54 


5,84 

12,92 


2,13 


2,78 

3,75 


4,60 

8,61 


2,02 


2,57 

3,37 


4,06 

6,87 


1,94 


2,45 

3,14 


3,71 

5,96 


1,90 


2,37 

3,00 


3,50 

5,41 


1,86 


2,31 

2,90 


3,36 

5,04 


10 

1,83 


2,26 

2,82 


3,25 

4,78 


11 

1,81 


2,23 

2,76 


3,17 

4,59 


12 

1,80 


2,20 

2,72 


3,11 

4,44 


13 

1,78 


2,18 

2,68 


3,06 

4,32 


14 

1,77 


2,16 

2,65 


3,01 

4,22 


15 

1,76 


2,15 

2,62 


2,98 

4,14 


16 

1,75 


2,13 

2,60 


2,95 

4,07 


17 

1,75 


2,12 

2,58 


2,92 

4,02 


18 

1,74 


2,11 

2,57 


2,90 

3,97 


19 

1,73 


2,10 

2,55 


2,88 

3,92 


20 

1,73 


2,09 

2,54 


2,86 

3,88 


∞ 

1,65 


1,96 

2,33 


2,58 

3,29 


 

516 

 

Müxt



əlif qiymətləndirilmələrdə Fişer meyarı   

 

 



Cədvəl 3 

 

 



 

 

 

k

2

 

F

q

 k

1

-d

ə 















12 

16 

∞ 

q=0,05 

18,51  19,00  19,16  19,25  19,30  19,33  19,37  19,41  19,43  19,50 



7,71 


6,94 

6,59 


6,39 

6,26 


6,16 

6,04 


5,91 

5,84 


5,63 

5,99 



5,14 

4,76 


4,53 

4,39 


4,28 

4,15 


4,00 

3,92 


3,67 

5,32 



4,46 

4,07 


3,84 

3,69 


3,58 

3,44 


3,28 

3,20 


2,93 

10 


4,96 

4,10 


3,71 

3,48 


3,33 

3,22 


3,07 

2,91 


2,82 

2,54 


12 

4,75 


3,88 

3,49 


3,26 

3,11 


3,00 

2,85 


2,69 

2,60 


2,30 

14 


4,60 

3,74 


3,34 

3,11 


2,96 

2,85 


2,70 

2,53 


2,44 

2,13 


16 

4,49 


3,63 

3,24 


3,01 

2,85 


2,74 

2,59 


2,42 

2,33 


2,01 

18 


4,41 

3,55 


3,16 

2,93 


2,77 

2,66 


2,51 

2,34 


2,25 

1,92 


20 

4,35 


3,49 

3,10 


2,87 

2,71 


2,60 

2,45 


2,28 

2,18 


1,64 

30 


4,17 

3,32 


2,92 

2,69 


2,53 

2,42 


2,27 

2,09 


1,99 

1,62 


∞  3,84 

2,99 


2,60 

2,37 


2,21 

2,09 


1,94 

1,75 


1,64 

1,00 


 

q=0,01 

 

98,49  99,00  99,17  99,25  99,30  99,33  99,36  99,42  99,44  99,50 



21,20  18,00  16,69  15,98  15,52  15,21  14,80  14,37  14,15  13,46 

13,74  10,92 



9,78 

9,15 


8,75 

8,47 


8,10 

7,72 


7,52 

6,88 


11,26 


8,65 

7,59 


7,01 

6,63 


6,37 

6,03 


5,67 

5,48 


4,86 

10  10,04 

7,56 

6,55 


5,99 

5,64 


5,39 

5,06 


4,71 

4,52 


3,91 

12 


9,33 

6,93 


5,95 

5,41 


5,06 

4,82 


4,50 

4,16 


3,98 

3,36 


14 

8,86 


6,51 

5,56 


5,03 

4,69 


4,46 

4,14 


3,80 

3,62 


3,00 

16 


8,53 

6,23 


5,29 

4,77 


4,44 

4,20 


3,89 

3,55 


3,37 

2,75 


18 

8,28 


6,01 

5,09 


4,58 

4,25 


4,01 

3,71 


3,37 

3,20 


2,57 

20 


8,10 

5,85 


4,94 

4,43 


4,10 

3,87 


3,56 

3,23 


3,05 

2,42 


30 

7,56 


5,39 

4,51 


4,02 

3,70 


3,47 

3,17 


2,84 

2,66 


2,01 

∞  6,64 


4,60 

3,78 


3,32 

3,02 


2,80 

2,51 


2,18 

1,99 


1,00 

 


517 

 

M Ü N D Ə R İ C A T  



 

GİRİŞ ................................................................................................ 3 

 

I BÖ

LMƏ. METROLOGİYA 

 

I F

ƏSİL. METROLOGİYANIN ƏSAS TERMİNLƏRİ VƏ    

ANLA

YIŞLARI. FİZİKİ KƏMİYYƏTLƏRİN VAHİDLƏRİNİN 

VƏ ÖLÇMƏNİN VAHİDLİYİNİN ƏKS ETDİRİLMƏSİ 

1.1. 


Kəmiyyətlərin və şkalaların fiziki xassələri .............................   5 

1.2. Fiziki 

kəmiyyətlər və onların vahidlər sistemi ......................... 13 

1.3.Vahid

lərin beynəlxalq sistemi (SI sistemi) ............................... 21 

1.4. Fiziki 

kəmiyyət vahidlərinin əks etdirilməsi və onların 

       ölçü

lərinin verilməsi ................................................................. 30 

1.5.SI sisteminin vahid

ləri etalonları................................................ 41 

 

II 



FƏSİL. TEXNİKİ SİSTEMLƏRİN PARAMETRLƏRİNİN 

ÖLÇÜL

MƏSİ TEXNİKASININ ƏSASLARI 

2.1.Ölç


mənin modeli və metrologiyanın əsas postulatları............... 47 

2.2.Ölç


mənin növləri və metodları................................................... 49 

2.3.Ö


lçmələrin xətaları..................................................................... 55 

2.4.Xətaların normalaşdırılması və ölçmənin nəticələrinin    

      

təqdim edilməsi.......................................................................... 66 



2.5.Ö

lçmənin nəticələrinə düzəlişlərin daxil edilməsi..................... 67 

2.6.Ö

lçmənin sistematik xətasının ləğv edilmiş hissəsinin     



      

(tərkibinin) qiymətləndirilməsi.................................................. 71 

2.7.Kobud xətaların (yanılmaların) müəyyənləşdirilməsi və ləğv  

      


edilməsi...................................................................................... 73 

2.8.Ö


lçmənin keyfiyyəti................................................................... 75 

2.9.Ö


lçmənin nəticələrinin emalı metodları..................................... 80 

      


2.9.1.Çoxdəfəli birbaşa bərabərdəqiqli ölçmə............................ 80 

      2.9.2.Qeyri-

bərabər dəqiqli ölçmə.............................................. 82 

      


2.9.3.Birdəfəlik ölçmə................................................................ 82 

      


2.9.4.Dolayısı ilə ölçmə.............................................................. 89 

      


2.9.5.Müştərək (birgə) və birləşmiş ölçmələr............................. 98 

2.10.Dinamik ö

lçmələr və dinamik xətalar...................................... 98 


518 

 

        2.10.1.Dinamik ö



lçmələrin xarakteristikaları........................... 98 

        2.10.2.Dinamik ö

lçmələr və determinə edilmiş xətti ölçü    

                   

zəncirlərinin   xətaları.................................................. 101 

        


2.10.3.Təsadüfi proseslərin dinamiki xətaları........................ 114 

2.11.


Xətaların cəmlənməsi............................................................. 117 

 

III 



FƏSİL. ÖLÇMƏ VASİTƏLƏRİNİN METROLOJİ 

XARAKTERİSTİKALARININ NORMALAŞDIRILMASI 

3.1.Ö


lçmə vasitələrinin növləri...................................................... 125 

3.2.Ö


lçmə vasitələrinin metroloji xarakteristikaları....................... 128 

3.3.Ö


lçmə vasitələrinin dəqiqlik sinifləri....................................... 146 

 3.4.Ö


lçmə sisteminin xətalarının hesablanması............................. 155 

3.5.Rəqəmli ölçmə vasitələrinin metroloji xarakteristikaları......... 161 

3.5.1.

Ümumi müddəalar.......................................................... 161 



3.5.2.Rəqəmli ölçmə vasitələrinin statik xətaları.................... 165 

3.6.Metroloji 

xarakteristikaların normalaşdırma modelləri.............  183 

 3.7.Ö


lçmə vasitələrinin dinamik xətalarının       

       


normalaşdırılması..................................................................... 188 

  

IV FƏSİL. ÖLÇMƏ VASİTƏLƏRİNİN METROLOJİ 



ETİBARLILIĞI 

4.1.


Metroloji etibarlılıq nəzəriyyəsinin əsas anlayışları................. 195 

4.2.Ö


lçmə vasitələrinin metroloji xarakteristikalarının istismar    

      


prosesində dəyişməsi................................................................ 196 

4.3.Ö


lçmə vasitələrinin vaxta görə dəyişən xətalarının 

      modeli....................................................................................... 199  

4.3.1.Xətanın dəyişməsinin xətti modeli................................. 199 

4.3.2.Xətanın dəyişməsinin eksponensial modeli................... 201  

 

4.4.Metroloji etibarlılıq və yoxlamalararası intervallar...................  205 



 

V FƏSİL. ÖLÇMƏ VASİTƏLƏRİNİN SEÇİLMƏSİ 

5.1.Ümumi müddəallar................................................................... 206 

5.1.1.Yoxlama və nəzarət haqqında anlayışlar............................... 206 

5.2.Ö


lçmə vasitələrinin seçilməsi prinsipləri. Ölçmə vasitəsinin   

       


dəqiqləşdirmə əmsalına görə seçilməsi.....................................  210 

5.3.Ö


lçmə vasitələrinin dinamiki ölçmələrdə seçilməsi................. 217 

519 

 

5.4.Rəqəmli ölçmə vasitələrinin metroloji xarakteristikalara görə  



      

seçilməsi................................................................................... 232 



 

VI 

FƏSİL. METROLOJİ  TƏMİNATIN PRİNSİPLƏRİ 

6.1.Metroloji təminatın əsasları...................................................... 238 

6.2.Metrologiyanın normativ-hüquqi əsasları................................ 239 

6.3.Metroloji xidmətlər və təşkilatlar............................................. 243 

6.3.1.Azərbaycan Respublikası Standartlaşdırma,    

Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi.......................... 243 

6.3.2.Beynəlxalq metrologiya təşkilatları............................... 244 

6.4.Dö


vlət metroloji nəzarəti və yoxlaması .................................. 248 

6.4.1.Nəzarət və yoxlama haqqında anlayışlar....................... 248 

6.4.2.Ö

lçmə vasitələrinin dövlət sınağı................................... 250 



6.4.3.Ö

lçmə vasitələrinin yoxlanması..................................... 252 

6.4.4.Ö

lçmə vasitələrinin kalibrlənməsi.................................. 256 



6.4.5.Ö

lçmə vasitələrinin və sınaq avadanlıqlarının   

         metroloji a

ttestasiyası..................................................... 258 

6.4.6.Ö

lçmə vasitələrinin sertifikatlaşdırma sistemi............... 260 



6.5.Ö

lçmənin yerinə yetirilməsi metodikası................................... 262 

6.6.Metroloji ekspertiza.................................................................. 264 

6.7.Ö


lçmənin vəziyyətinin analizi.................................................. 265 

6.8.Ö


lçmənin və nəzarətin təşkili prinsipləri.................................. 270 

  

VII 



FƏSİL. RİYAZİ STATİSTİKANIN BƏZİ 

QANUNLARININ Ö

LÇMƏ PROSESLƏRİNDƏ TƏTBİQİ 

7.1.Ö


lçmə proseslərində istifadə olunan əsas qanunlar.................. 273 

7.2.


Xətaların təyin edilməsinin çoxfaktorlu planlaşdırma                 

      metodu...................................................................................... 281 

 

VIII 

FƏSİL. ÖLÇÜ ZƏNCIRLƏRI VƏ ONLARIN   HESAB-

LANMA METODLARI 

8.1.Ö


lçü zəncirləri və onların növləri.............................................

 

287 



8.2.Ölçü 

zəncirlərinin hesablanması metodları.............................. 292 

8.3.Ölçü 

zəncirlərinin hesablanmasının nizamlama metodu.......... 303 



 

 

520 

 

II BÖ



LM Ə.  STANDARTLAŞDIRMA 

 

IX 

FƏSİL. STANDARTLAŞDIRMA SİSTEMİNİN ƏSASLARI 

9.1.Stand

artlaşdırmanın əsas anlayışları........................................ 306 

  

 



X FƏSİL. STANDARTLAŞDIRMANIN ÜMUMİ   MÜDDƏALARI 

10.1.Standartl

aşdırmanın məqsəd və vəzifələr.................................  313 

10.2.Standartlaşdırmanın  əsas  prinsipləri ......................................  314 

10.3.Standartlaşdırma üzrə işlərin təşkili.........................................  316 

10.4.Standartlaşdırma üzrə normativ sənədlərin kateqoriyaları və  

         

standartların növləri............................................................... 318 

10.5.Standartlaşdırma sahəsində beynəlxalq elmi-texniki      

        


əməkdaşlıq.............................................................................. 322 

10.6.Standartlar

ın tətbiqi................................................................ 323 

10.7.Standartlara əməl edilməsinə dövlət nəzarəti......................... 325 

10.8.Standartlaşdırmanın metodiki əsasları.................................... 326 

10.9.Kompleks stan

dartlaşdırma.................................................... 328 

10.10.Qabaqlayıcı standartlaşdırma............................................... 329 

 

XI FƏSİL. DÖVLƏT, SAHƏ, MÜƏSSİSƏ  STANDART-

LARININ  VƏ TEXNİKİ ŞƏRTLƏRİN İŞLƏNMƏSİ 

11.1.Dö


vlət standartlarının işlənməsi............................................. 331 

11.2.Sahə standartlarının işlənməsi................................................ 336 

11.3.Müəssisə standartlarının işlənməsi........................................ 339 

11.4.Texn

iki şərtlərin işlənməsi..................................................... 340 

 

XII 



FƏSİL. DETALLARIN HƏNDƏSİ PARAMETRLƏRİNİN 

SAPMALARININ 

STANDARTLAŞDIRILMASI 

12.1.Det


alların həndəsi parametrlərinin sapmalarının     

        


sinifləri.................................................................................... 347 

12.2.Nominal, həqiqi və hədd ölçüləri, hədd sapmaları, müsaidə  

        

və oturtmalar........................................................................... 359 

12.3.Maşın hissələri birləşmələrinin və başqa məmulatların    

         

müsaidə və oturtmalar sisteminin qurulmasının vahid 

prinsipləri............................................................................. 360 

12.4.Hamar silindrik 

birləşmələrin müşaidə və oturtmaları    



521 

 

        sistemi..................................................................................... 364 



12.5.H

ədd sapmalarının və oturtmaların cizgilərdə  

        göst

ərilməsi............................................................................ 369 

12.6.

Kvalitetlər............................................................................... 371 



12.7.Det

alların səthlərinin forma və yerləşmələrinin  

        sapm

alarının normalaşdırılması............................................. 372 

12.8.Det

alların səthlərinin forma və yerləşmələrinin  

        müsaid

ələrinin cizgilərdə göstərilməsi................................... 381 

12.9.S

əthin kələ-kötürlüyünün normalaşdırılması və  



        göst

ərilməsi sistemi................................................................ 385 

12.10.Det

alların səthlərinin dalğalılığı........................................... 395 

12.11.

Səthin kələ-kötürlüyünün, dalğalılığının və  forma   



          

xətalarının maşınların qarşılıqlı əvəzolunmasına və  

          

keyfiyyətinə təsiri.................................................................

 

397 


 

III BÖ

LMƏ. SERTİFİKATLAŞDIRMA 

 

XIII 



FƏSİL. SERTİFİKATLAŞDIRMANIN MAHİYYƏTİ VƏ 

MƏZMUNU 

13.1.


Əsas terminlər və anlayışlar................................................... 399 

13.2.S


ınaq laboratoriyaları............................................................. 401 

13.3.


Uyğunluq haqqında məlumatlandırılma üsulları...................  405 

13.4.M


əcburi və könüllü sertifikatlaşdırmanın mahiyyəti............  409 

13.5.


Məhsul haqqında informasiyanı standartlaşdırılması                 

        


və kodlaşdırılması................................................................ 412 

 

XIV 



FƏSİL. MİLLİ SERTİFİKATLAŞDIRMA SİSTEMİ AZS 

14.1.


Əsas müddəalar...................................................................... 417 

14.2.


Sertifikatlaşdırmanın məqsədləri............................................ 419 

14.3.


Sertifikatlaşdırma üzrə fəaliyyətə ümumi tələblər................. 420 

14.4.Milli 

sertifikatlaşdırma sisteminin strukturu.......................... 421 

 

XV 



FƏSİL. HƏMCİNS MƏHSULUN 

SERTİFİKATLAŞDIRMA SİSTEMİ 

15.1.H


əmcins məhsulların sertifikatlaşdırma sisteminə  

        t

ələblər.................................................................................... 423 


522 

 

15.2.H



əmcins məhsulun sertifikatlaşdırma sisteminin təşkilati  

        strukturu.................................................................................. 424 

15.3.HMS sisteminin 

təşkilati sənədlərinə tələblər........................ 426 

15.4.

Həmcins məhsulun sertifikatlaşdırılmasının aparılma  



        

qaydaları................................................................................. 427 

15.5.Xarici 

uyğunluq sertifikatının tanınması................................ 432 

15.6.Milli 

sertifikatlaşdırma sisteminin Dövlət Reyestrinin  

        

aparılma qaydaları.................................................................. 433 

 

XVI 

FƏSİL. XARİCİ ÖLKƏLƏRDƏ 

SERTİFİKATLAŞDIRMA 

16.1.Rusiya 

Federasiyasında sertifikatlaşdırmanın hüquqi  

        


əsasları.................................................................................... 434 

16.1.1.“


İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında”   

            qanun 

və sertifikatlaşdırma......................................... 434 

16.2.Almaniyada 

sertifikatlaşdırma............................................... 438 

16.3.Fransada 

sertifikatlaşdırma.................................................... 445 

16.4.Yaponiyada 

sertifikatlaşdırma............................................... 448 

16.5.


ABŞ-da sertifikatlaşdırma...................................................... 452 

16.6.Avstraliyada 

sertifikatlaşdırma............................................... 456 

 

XVII 



FƏSİL. BEYNƏLXALQ SERTİFİKATLAŞDIRMA 

17.1.


Sertifikatlaşdırma sahəsind İSO-nun fəaliyyəti...................... 457 

17.2.Elektrotexniki 

məmulatların sertifikatlaşdırılmasının  

        


beynəlxalq sistemi BEK (EM SBS)....................................... 459 

17.3.Elektron 

texnikası məmulatlarının sertifikatlaşdırılması   

        üzr

ə beynəlxalq BEK sistemi ................................................ 462 

17.4.BMT-nin Avropa 

İqtisadi Komissiyasının (AİK)  

        f

əaliyyətində  sertifikatlaşdırma............................................. 467 

17.5.


Sınaq laboratoriyalarının akkreditasiyası üzrə beynəlxalq  

        konfrans v

ə beynəlxalq akkreditasiya sistemləri.................... 471 

 

XVIII 

FƏSİL. REGİONAL SERTİFİKATLAŞDIRMA 

18.1.Avropa 

Birliyində (AB) sertifikatlaşdırma............................. 476 

18.2.MDB-

də sertifikatlaşdırma..................................................... 486 

 


523 

 

XIX 



FƏSİL. EKOLOJİ SERTİFİKATLAŞDIRMA................ 491 

 

XX 

FƏSİL. XİDMƏTLƏRİN  

SERTİFİKATLAŞDIRILMASI.................................................. 501 

Ədəbiyyat....................................................................................... 511 

Əlavələr.......................................................................................... 513 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 

 

524 

 

Aydın Məmiş oğlu Qafarov 



texnika elmləri doktoru, professor 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

METROLOG

İYA 

STANDARTLAŞDIRMA 

SERTİFİKATLAŞDIRMA 

 

(Ali Texniki Məktəblər üçün dərslik) 

 

 



 

 


525 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



      

 

Nəşriyyatın direktoru        



Mətbəənin direktoru 

 

Redaktor                                            M.Ş. Zeynalova 



Texniki redaktor                                

R.Y. Bağırova    

Korrektor                                           

M.Ş. Zeynalova 

Kompü

ter yığımı                               M.F. Məmmədova  



Kompüter 

dizaynı  

                  Z.M. 

Nağıyeva 



 

 

Document Outline

  • VIII FƏSİL. ÖLÇÜ ZƏNCİRLƏRİ VƏ ONLARIN
    • Maşın və cihazların elektrik və elektron elementlərinin   dəqiqliyinin analizində, həlqələri müqavimətin, tutumun, induktivliyin, cərəyan şiddətinin, gərginliyin və digər fiziki parametrlərin qiymətləri ola...
    • Ölçü zəncirlərinin hesablanması və analizi, maşın detallarının ölçüləri arasındakı kəmiyyət əlaqələrini, qarşılıqlı əlaqəli ölçülərin nominal qiymətlərini və müsaidələrini dəqiqləşdirməyə, qarşılıqlı əvəzo...
      • Şəkil 12.15. Silindrlikdən və eninə kəsiyin profilindən sapmalar
      • /
      • Oxların kəsişməsindən sapmanı (, nominal kəsişməli olan baxılan və baza oxları arasındakı ən kiçik məsafə  kimi təyin edirlər (şəkil 12.19.).
        • Şəkil 12.25. Profiloqramma və səthin
  • 13.2. Sınaq laboratoriyaları
    • 13.3. Uyğunluq haqqında məlumatlandırılma üsulları
    • Məhsulları ştrixli kodlaşdırmaq üçün
    • ölkələrin bəzi EAN kodları
  • MƏCBURİ SERTİFİKATLAŞDIRMA OBYEKTLƏRİ
  • VIII FƏSİL. ÖLÇÜ ZƏNCIRLƏRI VƏ ONLARIN   HESABLANMA METODLARI
  • 13.2.Sınaq laboratoriyaları............................................................. 401
    • 13.3.Uyğunluq haqqında məlumatlandırılma üsulları...................  405

Yüklə 6,92 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   45




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin