Dərslikdə təbiətdən istifadəyə dair bir çox məsələlər, konsepsiyalar

1) 
əhalinin sağlamlığına; 
2
) kommunal və məişət təsərrüfatına; 
3)  kənd  və  meşə  təsərrüfatına;  4)  nəqliyyata,  sənayeyə;  5)  digər 
sahələrə dəyən ziyanlar. Hər bir lokal ziyan ayrılıqda təyin edilir, 
sonra  isə  toplanır.  Ziyanın  bu  cür  təyinatı  lokal  (yerli)  ziyanların 
toplanması metodu adlanır, yaxud da birbaşa hesablanır. Bu halda 
hesabatların əsasını aşağıdakı ardıcıllıq təşkil edir: 
1)  maddələrin çirklənmə mənbəindən atılmasının (axıdıl- 
masının) təyini; 
2)  qarışıqların qatılığmm atmosferdə (su hövzəsində) 
müəyyən edilməsi; 
3)  natural ziyanın təyini; 
101 

---

4)  iqtisadi ziyanın təyini. 
Atmosfer  havasının  çirklənməsindən  dəyən  iqtisadi 
ziyan  aşağıdakı  xərclərin  cəmindən  əmələ  gəlir:  xəstələnmələrin 
artması  nəticəsindəki  xərclər,  əsas  fondların  təmirinin  sayının 
artması,  onların  xidmət  müddətinin  azalması;  kənd  təsərrüfatı 
torpaqlarının  məhsuldarlığının  azalması,  meşələrin  məhsullarının 
azalması və s. Bu yanaşma çoxlu miqdarda ilkin informasiya tələb 
edir  və  iqtisadi  ziyam  daha  dəqiq  təyin  edir.  Təcrübilə,  adətən, 
iqtisadi  ziyamn  yuvarlaşdınlmış  qiymətləndirilməsi  üsulundan 
istifadə edirlər. Bu təxmini qiymətləndirmə verir, lakin daha ümumi 
məsələləri həll etmək üçün əsas ola bilər. 
Atmosferə  dəymiş  ziyanı  təyin  etmək  üçün  aşağıdakı 
disturdan istifadə etmək olur: 
Burada 
M; 
y-çirklənmənin  hər  şərti  tonuna  görə  ödəmədir  (xüsusi 
ziyandır), man. şərti ton ilə ifadə olunur. Bu qiymiətdə inflyasiya 
nəzərə  alınmalıdır.  Hesablamada  baza  göstəricisi  aşağıdakı  kimi 
ifadə edilir. Məsələn, 1 ton S
02
=l şərti ton). 
cr-ölçüsüz  kəmiyyət,  ərazinin  növündən  asılı  olaraq, 
atmosferin çirklənməsinin nisbi təhlükəsini səciyyələndirir (xüsusi 
cədvəldən götürülür). 
^-ölçüsüz 
kəmiyyət, 
qarışıqların 
atmosferdə 
səpələnməsinin xarakterindən asılıdır (cədvəldən  götürülür). Əgər 
qaz təmizləyən avadanlıq yoxdursa,  yaxud təmizləmə dərəcəsi 70 
%-dən  azdırsa,  onda  ^=3;  təmizləmə  70-90  %  olarsa-^=2,5;  90 
%-dən  çox  olarsa