Didaktika – ta’lim va o’qitish nazariyasi ekanligi. Didaktikaning maqsad- vazifalari va asosiy tushunchalari. Hozirgi davrdagi didaktik rivojning asosiy yo’nalishlari

Didaktika (ta`lim nazariyasi: yunoncha «didaktikos» “urgatuvchi”, «didasko» esa – “urganuvchi” ma`nosini bildiradi) ta`limning nazariy jixatlari (ta`lim jarayonining moxiyati, tamoyillari, konuniyatlari, ukituvchi va ukuvchi faoliyati mazmuni, ta`lim maksadi, shakl, metod, vositalari, natijasi, ta`lim jarayonini takomillashtirish yullari va xokazo muammolar)ni urganuvchi fan.

Bu suz 1613 yili Germaniyada nemis pedagogi Volfgang Ratke (1571-1635 yillar) tomonidan kiritildi.

Bu tushunchani shunga uxshash usulda buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiy (1592-1670 yillar) “Buyuk didaktika” nomli mashxur asarida tilga oladi. Lekin Komenskiy “didaktika bu fakat ta`limgina emas, balki tarbiyalash xam”, deb ta`kidlaydi. Mazkur asarda olim ta`lim nazariyasining muxim masalalari: ta`lim mazmuni, ta`limning kurgazmaliligi, ketma-ketligi kabi tamoyillari, sinf-dars tizimi borasida suz yuritadi.

Didaktikaning predmeti, funksiyalari va vazifasi. Pedagogika fani ta`lim va tarbiya jarayonini ularning yaxlitligi va birligi asosida urganadi. Ikki faoliyatning xar birining moxiyatini anik bayon etish uchun didaktika (ta`lim nazariyasi) va tarbiya nazariyasini ajratib kursatadilar.

Xozirgi davrda didaktika ukitishning mazmuni, metodlari va tashkiliy shakllarini ilmiy asoslab beruvchi pedagogika soxasi sifatida tushuniladi.

Umumiy didaktikadan tashkari xususiy didaktikalar yoki aloxida fanlar buyicha ta`lim metodikasi deb ataluvchi didaktikalar xam mavjud.

Ularning mazmuni ta`limning ma`lum boskichlarida u yoki bu fanlarni urganish va ta`lim berishning nazariy asoslarini belgilaydi. Xar bir ukituvchi didaktika asoslarini puxta bilishi va ularga tayangan xolda faoliyatni tashkil etishi zarur.

Didaktika predmetini aniklash buyicha turli karashlar ilgari surilgan. karashlarning turlicha bulishi didaktikaning metodologik kategoriyalarini anik ajratilmaganligi bilan boglik.

Kupchilik olimlar ta`lim obyekt deb ukitish jarayonining maksadi, mazmuni, konuniyatlari, metodlari va tamoyillarini kursatadilar.

Didaktika ta`limni ijtimoiy tajribani berish vositasi sifatida e`tirof etadi. Ta`lim yordamida yoshlarni xayotga tayyorlash amalga oshiriladi. Ta`limiy faoliyatini tashkil etishda ukituvchi - ukuvchi, ukuvchi – ukuv materiali, ukuvchi - boshka ukuvchilar urtasidagi munosabatlar yuzaga keladi.

Pedagogik adabiyotlarda ulardan kaysi biri didaktika uchun asosiy xisoblanishi kerakligi borasida xam turli fikrlar keltiriladi xamda ukuvchining ukuv materialiga bulgan munosabati, ya`ni, bilimlarni urganish munosabatini didaktikaeb e`tirof etuvchi karashlar soni nisbatan kup.

Darxakikat, ukish, urganishi ta`lim jarayonining ajralmas xususiyatidir. Ta`limga psixologiya nuktai nazaridan yondashilsa, ushbu munosabatning ustuvorligiga shubxa kolmaydi. Birok, ta`limga pedagogik, ya`ni, ijtimoiy tajribani berish, urgatish nuktai nazaridan karalsa faoliyat uchun asosiy sanaluvchi munosabat – ikki shaxs (ukuvchi va ukituvchi) urtasidagi munosabatlar yetakchi urin egallashi lozim ekanligi anglanadi.

Didaktika predmetini moxiyatini ochishga xizmat kiluvchi yana bir karash ta`lim-tarbiya jarayonini yaxlit urganish zarurligini ilgari suradi. Ta`limning tarbiyaviy vazifalari ukuvchining bilimni uzlashtirishlarini ta`minlabgina kolmay, shaxs xususiyati, uning rivojlanishi, ma`lum ma`naviy-axlokiy sifatlarni uzlashtirishi, fe`l-atvori, xulkini tarbiyalash uchun zarur shart-sharoitni yaratishdan iborat.

Didaktikaga ta`limning mazmunli va jarayonli jixatlarini birgalikda urganish xosdir. Amaliyotni kayta tashkil etish va takomillashtirish masalalarini nazarda tutgan xolda didaktika ta`limni fakatgina urganish obyekti sifatidagina emas, balki ilmiy asoslangan loyixalashtirish obyekti sifatida karaydi.

Umumiy didaktikaning predmeti dars utish (ukituvchi faoliyati) va bilim olish (ukuvchining urganish faoliyati)ning uzaro boglikligi va alokadorligi xisoblanadi.

Didaktikaning vazifalari kuyidagilardan iborat:

- ta`lim jarayonlari va ularni amalga oshirish shartlarini ta`riflash va tushuntirish;

- ta`lim jarayonini yanada mukammal tashkil etish, ya`ni, ta`lim tizimlari va texnologiyalarini ishlab chikish;

- ta`lim jarayoni uchun xos bulgan umumiy konuniyatlarni aniklash, omillarini taxlil kilish va ta`riflash.

Didaktika nazariy va bir vaktning uzida me`yoriy-amaliy fan. Didaktikaning ilmiy-nazariy vazifasi ta`limning mavjud jarayonlarini urganish, uning turli jixatlari urtasidagi boglikliklar, ularning moxiyatini ochib berish, rivojlanish tendensiyalari va kelajagini aniklashdan iboratdir.

Uzlashtirilgan nazariy bilimlar ta`lim amaliyotini yunaltirish, ta`limini jamiyat tomonidan kuyilayotgan ijtimoiy talablarga muvofik takomillashtirishga imkon beradi. Ta`lim mazmunini anglab olish, ta`lim tamoyillari, ta`lim metod va vositalarini kullash me`yorlarini aniklash asosida didaktika amaliy-me`yoriy xamda tashkiliy-texnologik vazifani bajaradi.