Dilorom qosimova menejment nazariyasi

Ilm iy m en ejm en t (1 8 8 5 —1 9 2 0 ). 
Ilmiy m e n e jm e n t F.U. 
Teylor, Frenk va Liliya Gilbret ham da Genri G a n tt ishlari bilan 
cham barchas bog'liq. Bu ilmiy m enejm ent m aktabining ijodkorlari 
k u z a ti s h , o 'l c h a s h la r , m a n t iq va tahlil ish latib k o 'p ta rm o q li 
o p e r a t s iy a la r n i m u k a m m a l a s h t ir i s h m u m k in deb h iso b lash g an , 
shuningdek, ularni samarali bajarishga erishishga harakat qilgan- 
lar. Ilmiy m enejm en tn in g birinchi uslubiy davri - ish mazm unini 
tahlil qilish va uning asosiy komponentlarini aniqlashdir. Masalan, 
Teylor irison turli o'lchovli belkurakda qancha te m ir ruda yoki 
ko'm irni k o 'ta ra olishini g 'o y a t sinchkovlik bilan o'lchagan. Gil- 
b re tla r esa m ik ro x ro n o m etrn i ixtiro qildi. Ular uni k inokam era 
bilan birga ishlatib, aniq operatsiyalarda qanday harakatlar bajarili- 
shini va buning uchun qancha vaqt sarflanishini aniq bildilar. Olin- 
g an m a ’lum o tlarg a asoslanib ular ortiqcha h arakatlarni bartaraf 
qilish uchun ish operatsiyalarini o'z gartirgan va stan d art protse- 
duralar va jihozlarni ishlatib ish samaradorligini oshirishga intil- 
gan. Masalan, Teylor shuni aniqladi-ki, agar ishchilar 21 funt (8,6 kg 
atrofida) sig'imli belkurak-kurakchalardan foydalansa, tem ir ruda 
va ko'm irning maksimal miqdori oshirilishi mumkin. Oldingi tizim- 
ga nisbatan bu fenomenal yutuqni berdi.
Ilmiy m enejm ent insoniy omilni e ’tiborsiz qoldirmasdi. Ishlab 
chiqarish sam aradorligini va ishlab chiqarish hajmini oshirishda 
ishchilarni qiziqtirish maqsadida rag'batlantirishdan muntazam ravish­
da foydalanish shu m aktabning muhim hissasi bo'ldi. Shuningdek, 
ishlab chiqarishda qisqacha dam olishlar va m u q arrar tanaffuslar
29

---

imkoniyati ham ko‘zda tutilgan edi, shu sababli, belgilangan top- 
shiriqlarni bajarishga ajratilgan vaqt miqdori realistik va adolatli 
belgilangan edi. Bu ra h b a riy a tg a ishlab chiqarishning bajarilishi 
mum kin bo'lgan m e ’yorlarni belgilashga imkoniyat bergan va kim 
belgilangan m in im u m d an o sh g a n bo'lsa, ularga qo'sh im ch a haq 
to'lanardi. Bu yondashuvda m uhim elem ent shuki, kim ko'p ishlab 
chiqarsa, o 's h a ko'p taqdirlanardi. Ilmiy m e n e jm e n tg a oid ishlar 
mualiiflari ham o'zlari bajarayotgan ishlarga jismoniy va m a ’naviy 
jihatdan mos keladigan insonlarni ta n lashning muhimligini tan olar- 
dilar va ular, shuningdek, yo'qotishning ulkan ahamiyatini t a ’kidlab 
o'tganlar.
Ilmiy m enejm ent, shuningdek, rejalashtirish va chuqur m ulo­
haza qilish funksiyalarini ishlarni haqiqatan bajarishdan ajratishni 
himoya qilgan. Teylor va un in g zamondoshlari m enejm ent bo'yicha 
ish - bu aniq m utaxassislik va agar har bir ishchilar guruhi o'zi 
muvaffaqiyatli qiladigan n a r s a g a e ’tiborini m u jas sam e tsa, unda 
tashkilot u m u m a n yutuqqa erishishini tan olganlar. Bu yondashuv 
ishchilar o'z ishlarini o'zlari rejalashtiradigan eski tizimga keskin 
qaram a-qarshi edi.
Ilmiy m en ejm en t konsepsiyasi keskin burilish bosqichi bo'lib 
qoldi, shu tufayli m enejm ent ilmiy tadqiqotlarning m ustaqil sohasi 
kabi k eng tan olindi. Birinchi bor omilkor rahbarlar va olimlar ilm- 
fan va texnikada foydalaniladigan usullar va yondashuvlar tashki­
lot m a q s a d la rig a e rish ish am aliy o tid a h am sa m a ra li ishlatilishi 
mumkinligini ko'rdilar.