Dilorom qosimova menejment nazariyasi

8.3. M ehnat unum dorligi
M ehnat unum dorligiga -
psixologik omil, xodim lar v a rahbar, 
sh u n in g d e k , x o d im la r o 'r ta s id a g i o 'z a ro m u n o s a b a tla r h a m k a tta
t a ’sir k o 'rs a ta d i. U la rn in g kay fiy ati, m e h n a t faolligi, m e h n a t nati- 
jalari bu om ilga b o g 'liq bo 'lad i.
B o sh q a ru v n in g sa m a ra d o rlig i a so sa n ra h b a r o 'z v azifasin i qan- 
ch a lik m u v affaq iy atli b a ja rish i bilan b o g 'liq b o 'lad i. H o zirg i d a v r 
m e n e je ri m e h n a t v a b o sh q a ru v n i tash k il e tis h n in g y a n g i ilm iy v a 
texnikaviy yechim lari, usullarini qo'Iiashi, ishlab chiqarish im koniyat- 
larini iqtisodiy ravishda kengaytirishi lozim. M enejer ham tashkilotchi, 
h am tarb iy ach i, h am izlanuvchi, m a ’m u riy atc h i sifatlarig a e g a bo'lishi 
k erak .
M e n e je rla r to m o n id an qabul q ilinadigan q a ro rla rn in g m urakkabli- 
gi va ja v o b g a rlik n in g o rtish i, b a ja rila d ig a n is h la r tu rli-tu m a n lig i 
u la rd a n v a q tn i u n u m li ta q sim la n ish n i ta la b qiladi. O 'z fao liy atin i 
re ja la sh tirish n i b ilm ay d ig an , faq at jo riy m a sa la la r bilan s h u g 'u lla - 
n u v c h i m e n e je rla r fa q at b o sh q a ru v ja ra y o n id a v u ju d g a k elu v ch i u 
yoki bu v az iy at n atijalarin i tahlil q ilishgagina u lgurib, k elajak d a qili- 
nishi lozim b o 'lg an ishlarni hal etish u ch u n v a q t to p o lm ay qoladilar.
M e n e je r faoliyati m aqsadini belgilashda, a w a lo , u n d an yuqori- 
roq m e n ejm en t tizim i oldida tu rg a n vazifalardan kelib chiqish lozim, 
ak s holda, b u tu n tizim faoliyatiga to 'g 'r i k elm ay d ig an (yoki qaram a- 
q a rsh i) ish k o 'rish m um kin.
R a h b a r ishi s u r ’a tin in g tezlig i, u n in g m e h n a t faoliyati to 'la q o n li 
d a m o lish b ilan , s h u n in g d e k , ish k u n i d a v o m id a m e h n a t tu rla ri 
alm a sh in ish in i ta la b etad i, ch u n k i faq at sh u n d a y q ilin g an d a m e h n a t 
y u q o ri sa m a ra li bo 'lish i, ish qobiliyati to 'liq tik la n ish i m u m k in .
101

---

M e n e je r m e h n a tid a m aqbul ish s u r O a tin i, u am alg a oshiruvchi 
h a ra k a tla rn in g doim iy tartib in i o 'rn a tis h ju d a m uhim dir.
M e n e je r ish v a q tin in g k a tta qism i h u jjatlar bilan ishlashga sarfla- 
nadi. O lin u v c h i a x b o ro t (x a t, fa rm o y ish , h u jja t v a h .k .la r) h ajm i 
ju d a k a tta . B u n d a y h o ld a a x b o ro tn i «filtrdan» o ‘tk a z is h ju d a m u h im ­
dir. R a h b a rg a faq a t u hal qilishi m u m k in b o 'lg a n a x b o ro t berilishi 
lozim . B u b o sq ic h d a ra h b a rg a ax b o ro tn i ijro c h ila r o 'r ta s id a ta q sim - 
lovchi k otib yoki y o rd am ch i (re fe re n t) k a tta k o 'm a k beradi. U m alakali 
xodim b o 'lish i, m e n e jm e n tn in g b a rc h a b o 'lin m a la ri v a ta sh k ilo tla ri 
faoliyati x u s u s iy a tin i bilishi lozim .
R a h b a r v a u n g a b o 'y s u n u v c h i b o s h q a r u v a p p a r a ti o 'r ta s id a
m a jb u riy a tla rn i m a q b u l ta q s im la s h ra h b a rg a ish v a q tin i sa m a ra li 
sa rfla s h g a im k o n b erad i. Ijro c h ila rg a m a v ju d q o n u n c h ilik doirasi- 
da iloji b o rich a k o 'p ro q h u jja tg a im zo ch ek ish i u c h u n im kon b e rish
k e ra k . B u ra h b a r v a q tin i te ja s h , ijro c h ila r ta sh a b b u sk o rlig i va javob- 
g arlig in i o sh irish im k o n in i bera d i.
M e n e je rla r fao liy atid a tu rli- tu m a n y ig 'ilis h v a m a jlisla r m u h im
o 'rin eg a lla b , u la rg a ish v a q tin in g 77 foizi sa rf b o 'lad i. S h u sab ab li, 
m a jlisla rn i to 'g 'r i ta s h k il e tis h u c h u n q u y id a g ila rg a alo h id a e ’tib o r 
b e rish lozim :
- m ajlisd a k o 'rila d ig a n m a sa la fa q at ja m o a to m o n id a n hal etila- 
d ig a n m u a m m o d a n ib o ra t b o 'lish i k erak . B u m u a m m o b itta m ajlis 
d av o m id a hal e tilish i lozim ;
- m ajlis q a tn a s h c h ila ri m u h o k a m a e tila y o tg a n m u a m m o b o 'y ic h a
y e ta rli ta jrib a v a b ilim g a e g a b o 'lis h la ri k erak ;
- m a jlisd a k o 'rila d ig a n m a s a la la r m a v z u si q a tn a s h c h ila rg a u la r 
ta y y o rg a rlik k o 'r is h v a q tig a e g a b o 'lis h la ri u c h u n a v v a ld a n e ’lon 
qilinishi lozim ;
- y ig 'ilis h o 'tk a z ila d ig a n s a n a , v a q t va jo y a v v a ld a n k o 'rs a tilis h i 
lozim , c h u n k i u n in g q a tn a s h c h ila ri o 'z ish v a q tla rin i re ja la sh tirish - 
lari k e ra k . Y ig 'ilish ra h b a ri av v a ld a n y ig 'ilis h m a q sa d i v a o 'tk a z ilis h
sh ak lin i b elg ilash i lozim . Y ig 'ilish o 'tk a z ilis h ta rtib i, e rk in , ish c h a n
m u h o k a m a u c h u n s h a ro it y a ra tis h h a m m u h im d ir.
R a h b a rn in g k o 'p la b m a jb u riy a tla ri ic h id a ta s h r if q ilu v c h ila rn i 
qabul qilish v a s u h b a t o 'tk a z is h n i alohida a jra tib k o 'rs a tis h lozim . 
Q o 'l o stid a ish lo v ch ilar ta sh a b b u si bilan qabul qilish u c h u n alohida
102

---

v a q t a jra tis h m u h im d ir, c h u n k i «ochiq e sh ik la r siy o sati» tash q a ri- 
dan dem okratik xususiyatga ega bo‘lsa-da, ish vaqtini noto‘g ‘ri sarflash- 
g a olib keladi. S u h b a t d av o m id a ra h b a r sa v o llar b erish y o ‘li bilan 
xodim lardan u la rn in g n iy atin i aniq bilib olishi, o‘z iltim os yoki taklif- 
larini a so slab b e rish ig a in tilish i k erak . A g a r s u h b a t ra h b a r ta sh a b - 
b u si bilan a m a lg a o sh a d ig a n b o 'lsa , x o d im s u h b a t v a q ti v a m a q sa ­
di h aq id a m a ’lu m o tg a e g a b o 'lish i k erak . B u x o d im g a m a sa la m a z ­
m uni b o 'y ic h a ta y y o rg a rlik k o 'rish , p sixologik ta n g lik k a d u ch kel- 
m a s lik u c h u n im k o n y a ra ta d i. S u h b a t d a v o m id a o 'z a r o ish o n c h
m u h itin i y a ra tis h u n in g m u v affaq iy atli b o 'lish ig a im k o n iy a t beradi. 
B u n d a ra h b a r s u h b a t m a q sa d i v a x o d im n in g o 'z ig a x o s x u su siy a t- 
larini h iso b g a olishi k erak . S u h b a t oxirida ra h b a r, a lb a tta , m u h o k a m a
e tilg a n m asala b o 'y ic h a erish ilg an n a tija v a uni keyinroq hal etish
y o 'lla rin i q ayd qilib q o 'y ish i kerak.
R a h b a r m e h n a ti s a m a ra d o rlig in in g m u h im o m illarid an biri -
q ab u l q ilin g an q a ro rla rn in g b ajarilish in i n a z o ra t qilishni ta sh k il etish - 
dir. N a z o ra t ra h b a rn in g doim iy vazifasi b o'lib, u n in g ish rejasid a 
h iso b g a olinishi lozim h a m d a m a te ria lla r bilan ta n ish u v , s h a x s a n
m a ’lu m o t b e rish u c h u n q ab u l q ilish , in s p e k s iy a q ilish y o 'li bilan 
am a lg a oshiriladi. N a z o ra t q ilish n in g q u la y shakli - to p sh iriq la rn i 
m a x s u s m u d d a tli k a rto c h k a la r v a p e rfo k a rta la r v o sita sid a h iso b g a 
o lish d ir.
R a h b a r b u tu n ja m o a v a b o sh q a ru v a p p a ra ti o so y ish ta ish lash i 
u c h u n sh a ro it y a ra tis h i lozim , c h u n k i b u tu n m e n e jm e n t tizim i v a
n a tija d a b u tu n ish lab ch iq a rish sam a ra d o rlig i sh u n a rs a g a bog'liqdir.
X ulosa
M e n e je r m e h n a ti to v a r ishlab c h iq a ru v c h ila r m e h n a tin in g ajral- 
m a s qism i h isoblanadi.
M e n e je r m e h n a ti p re d m e ti sifa tid a ish lab c h iq a ris h ja ra y o n i 
e le m e n tla r i, b o s h q a r u v m u n o s a b a tla r i, a x b o ro t, tu r li h u jja tla r , 
b o s h q a ru v q a ro rla ri olinadi.
Z a m o n a v iy m e n e je rg a y u k sa k iqtisodiy ta fa k k u r, k asb m aho- 
rati, u z o q n i k o 'ra bilish, so tsio lo g iy a va ru x sh u n o slik k a oid bilim 
lozim .
103

---

M e n e je r k a sb m a h o ra ti, m a ’n a v iy a tin i o sh irish d a k o rx o n a doim o 
g ‘a m x o ‘rlik q ilish i d ark o r.