Dinshunoslik

Mormonlar. Mazkur oqimga 1830 yili Nyu-York (AQSH) shahrida Jozef 
Smit (1805-1844) ismli shaxs tomonidan asos solingan. 
Smit 1823 yilda Vermont shahridagi Sheron o‘rmonida kambag‘al va 
bechora tarafdorlariga Moroni nomli bir farishtaning o‘ziga vahiy olib kelganini 
da’vo qiladi. Unga ko‘ra Moroni, Smitga Nyu-Yorkdagi Kumora tepaligiga 
ko‘milgan, qadimgi Misr tilida yozilgan oltin lavhlar va ularni tarjima qilish uchun 
Urim va Thummin toshlarini keltirib bergan. 
Jozef Smit matnlarni o‘qigani va farishta yordamida tarjima qilganini e’lon 
qiladi va uni nashr ettiradi. Shunday qilib, 1830 yilda «Mormon kitobi» bosib 
chiqarilgan. Kitobdagi buyruqqa binoan yangi bir cherkov qurilgan. Bu cherkov, 
«Iso Masihning oxirgi kun azizlari cherkovi» deb nomlangan. Uning tarafdorlari 
esa shundan so‘ng «Mormonlar» deyila boshlangan. 
Mormonlar e’tiqodiga ko‘ra, amerikaliklar isroil qabilalaridan kelib chiqqan 
va qizil oq tanlilardan tashkil topgan. Iso tirilganidan keyin oq tanlilar orasida 
faoliyat olib borgan, lekin uning cherkovi qizil tanlilar tomonidan vayron qilingan. 
Oxirgi oqtanlilar XVasrda yashagan Mormon bilan uning o‘g‘li Moronidir. 
Lavhlarni ana o‘shalar ko‘mgan va ularni Smit topib olgan. 

---

69 
Smit 1831 yilda yangi Quddusning Kirtlandda (Ogayo shtati, AQSH) 
qurilishiga doir vahiy olganini aytgan. Tarafdorlar sonini orttirish maqsadida 
mormonlar faol ravishda missionerlik bilan shug‘ullanganlar. 
Siquvga olingan Mormonlar, Kirtlandni tashlab Missuriga; u yerda ham ayni 
holga duch kelgach esa Illinoysga ko‘chishga majbur bo‘lishadi. 1840 yilda 
botqoqzor o‘rnida Navu shahrini qurib, o‘z markazlarini shu yerda tashkil etadilar. 
Omadli kechgan bir-ikki yildan keyin Smit «Mormon kitobi»da aksi 
yozilgan bo‘lishiga qaramasdan, yangi bir «vahiy»ga asoslanib, ko‘pxotinlilikni 
targ‘ib qilgan va o‘zi bu ishni boshlab bergan. Uning bu fikriga jiddiy qarshiliklar 
bo‘lgan, natijada Smit ukasi va tarafdorlari bilan qamoqxonaga tashlangan. Qisqa 
bir muddatdan keyin ular mahbuslar tomonidan o‘ldirilgan. 
Smitdan keyin mormonlarga Brijman Yang boshchilik qildi. U o‘limi 
ortidan 178 ta xotin va 49 ta bolani qoldirib ketdi. Mormonlar Yutada «Buyuk tuz 
ko‘li» qirg‘og‘ida, «Tuz ko‘li shahri» hozirgi Solt Leyk Siti shahrini qurganlar. 
Ular bu yerda juda ham kuchayib ketganlar va ulkan mormon ibodatxonasini barpo 
etganlar. 
«Iso Masihning oxirgi kun azizlari» sifatida o‘zlariga baho beruvchi 
mormonlarning e’tiqod asoslari J.Smit tomonidan tartibga solingan. Cherkov 
boshlig‘i «rais» deb nomlanadi. 
Mormonlar Ota-Xudo, Iso Masih va Muqaddas Ruh bilan bog‘liq e’tiqodni 
tan oladilar. Ularga ko‘ra, Injil Xudoning so‘zidir, uni, xato qilmaslik sharti bilan 
tarjima qilish mumkin. Mormon kitobi ham Xudoning so‘zidir. Iso Masihning 
qayta tirilish joyi Amerika qit’asidir. Yangi Quddus Amerikada quriladi; shaxsan 
Isoning o‘zi uni boshqaradi, dunyo yangilanadi va xuddi jannatdek ko‘rinish oladi. 
Iso ming yillik saltanat quradi va unga imon keltirganlar, yordamchi bo‘lgan 
(mormon) lar najot topadilar. 
Ular cho‘qintirishda suvga bo‘ktirish usulini qabul qilganlar. Ulug‘likda 
oldinga siljishni va hatto, ilohiylikkacha yuksalishni e’tirof qiladilar. E’tiqod 
asoslari orasida joy olgan ko‘p xotinga uylanish 1895 yilda V.Vudraft tomonidan 
bekor qilingan. «Причашение» ya’ni «Poklanish» marosimi, sigaret va aroq 
harom bo‘lgani sababli faqatgina non va suv bilan amalga oshiriladi. 
Mormonlar missionerlik faoliyatini olib boradilar va ushbu faoliyat butun 
dunyoga tarqalganligini ham aytib o‘tish joiz. Mormonlar nazdida har bir a’zo ikki 
yil missonerlik qilishi kerak. Missionerlik faoliyati bugungi kunda 4000 dan ortiq 

---

70 
ayol va erkak mormon tomonidan olib borilmoqda. Ularning aksariyatini yoshlar 
tashkil qiladi va ular o‘z hayotlarini missionerlik uchun bag‘ishlagan. 
Bugungi kunda mormonlar dunyoning 160 mamlakatida faoliyat olib borib, 
taxminan 30 ming cherkov va 12 million izdoshlariga ega. Rasmiy xristianlik 
mormonlarni «adashgan oqim» sifatida e’tirof etadi.