Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Nasroniylik dinini Sharqiy va G‘arbiy tarmoqqa ajralishi cher
kov binolari ko‘rinishida ham namoyon bo‘ldi. Bazilika g‘arbda keng tarqalgan cherkov shakli bo‘lsa, yanada ixcham holatdagi ustun lardan foydalanish sharqda urf bo‘ldi. Shu bilan birga, Sharqiy va G‘arbiy xristian cherkovi o‘rtasidagi farq ibodatxonaning tashqi va ichki ko‘rinishidagi bir necha jabhalarda ko‘zga tashlanadi. Xususan, pravoslav cherkov binolari muayyan ramziy ma’noni ifodalovchi quyidagi asosiy shakllardan iborat: – avvalo, cherkov binosi uzunasiga to‘rtburchak shaklida cho‘zilib yumaloq holat tugashi najot vositasi sifatida kemaning ramzi (Nuh kemasi) hisoblanadi; – cherkov binosi shifti tekis holatda bo‘lishi o‘rniga doirasi mon gumbaz shaklida qurilishi osmon ramzi deya baholanadi; – pravoslav cherkov binolarining gumbazi piyoz shaklidaligi hamda unga ko‘pincha xoch o‘rnatilganligi «kema ahlini quruq likka tushishi, najotga erishishi uchun tushirilgan» langardek umid ramzi sifatida tavsiflanadi; – qo‘ng‘iroqxona – cherkov qo‘ng‘iroqlari osib qo‘yiladi gan minorasimon inshoot. Cherkovdan alohida, uning yaqini ga yoki ibodatxonaning bir qismi sifatida quriladi. Xristian cher kovidagi dastlabki qo‘nqiroq minorasi Qadimgi Rimda avliyo Ioann Late ran va avliyo Pyotr bazilikalarida o‘rnatilgan. Yev ropada XI asrdan boshlab hamma yerda qurila boshlagan. Rus da XIV asrda paydo bo‘lgan. Cherkov sharqiy qismida qurbon goh (altar), g‘arbiy qismida esa to‘g‘rimato‘g‘ri yoki yonmayon holat da qo‘ng‘iroq minoralari joylashadi; 218 – Yer yuzining boshqa chekkalaridagi xristianlik cherkovlari dan farqli o‘laroq, an’anaviy pravoslav cherkovlarining o‘ziga xos jihati ibodat vaqtida foydalanish uchun o‘rindiqning yo‘qligi hi soblanadi. Pravoslavlik axloqiy me’yorlariga binoan ibodat va va’z davomida o‘tirishlik hurmatsizlik sanaladi. Biroq G‘arb davlat lari, ayniqsa, AQSHdagi cherkovlarda boshqa xristian mazhablari ta’sirida o‘rindiqlar qo‘yishlik joriy etildi. Bundan tashqari, cherkov binosining ichki qismi quyi dagilardan iborat: – vestyubl (narteks) – cherkovning ichki tarkibini tashkil etishda ma’naviy ahamiyat kasb etib, u xristian kishisini cherkov va tashqi dunyo bilan bog‘lovchi yo‘lak vazifasini o‘taydi; – altar (lot.— baland) — qadimgi xalqlarda «muqaddas joy lar»da o‘choq shaklida kurilgan qurbonlik qilinadigan joy. Ilk xristianlarda — stol, unda prichao‘enie marosimi uchun non va vino tayyorlangan va taqsimlangan. Xristian cherkovida — ibo datxonaning bir qismi (mehrob), bu yerda ruhoniylar ibodat qila di va prestol (minbar) bor. Pravoslav altari sharqqa qaratib quril gan va ibodatxonaning boshqa qismidan ikonopostas (ikonalar bilan bezatilgan devor) bilan ajratilgan; – prestol — xristian ibodatxonasidagi asosiy jihoz, diniy sig‘inish predmeti, ko‘pincha naqshli o‘ymakor uslubda ishlan gan, mehrob o‘rtasiga qo‘yiladigan to‘rtburchak stol, uning usti ga antimins (zig‘ir tolasidan yoki ipakdan to‘qilgan ro‘mol), xoch va Injil qo‘yiladi. Prestol yonida non va vino totish marosimi ba jariladi, ibodat qilinadi; – amvon (yun.— tog‘ chekkasi) — xristian ibodatxonasi o‘rtasida yarim doira shaklidagi baland joy. Dyakon shu joyda tu rib Injil o‘qiydi, pop vazxonlik qiladi. – ikona (yun — tasvir, obraz) – Xudolar, avliyo va g‘ayrita biiy mavjudotlarning rasmlari, relyefli tasvirlari, ular diniy sig‘i nish predmetlari hisoblanib, cherkovda ikonaga sig‘inish ommaga ideologik ta’sir ko‘rsatishning muhim vositasi sifatida qaraladi. 3) Masjid – musulmonlar ibodatxonasi. 219 Masjid arab tilidan olingan bo‘lib, «sajda qilinadigan joy» de gan ma’noni anglatadi. Masjid musulmonlar jamoa bo‘lib namoz o‘qiydigan joy, ibodatxona hisoblanadi. Masjidlar, asosan, kunda lik besh vaqt namozni, juma, hayit va janoza namozlarini ado etish, ramazon oyida xatmona va iftorliklar o‘tkazish, nikoh o‘qish kabi diniy ibodat va marosimlar bajaradigan maskandir. Islom tarixi dagi ilk masjid Muhammad (s.a.v.) payg‘ambar tomonidan 622yi li Madina shahrida barpo etilgan. Bu masjidga «Masjid alQubo» nomi berilgan. Dastlab masjidlar shaharlarda, keyinchalik qishloq va ma hallalarda barpo etilgan. Masjid bir necha xonaqoh, imomxatib xonalari, e’tiqod qiluvchilarning ibodatdan oldin poklanish joyi – tahoratxona hamda ayrim masjidlar hovlisida hovuz va ayvon (Markaziy Osiyo masjidlari), bir yoki bir necha minoradan tash kil topgan bo‘ladi. Xonaqoh tomi gumbazli yoki to‘sinli bo‘lib, ba’zi masjidlar xonaqohi bir, ikki, uch, hattoki, yetti gumbazlidir. Uning kattaligi masjid xonaqohi va ayvonining hajmiga binoan belgilanadi. Masjid ayvonining kattaligi esa, to‘sinlar soni va qa tori bilan belgilangan. Masjid xonaqohining to‘rida, Makka shahriga qaragan (qibla) tomonida mehrob joylashgan. «Mehrob» so‘zi arab tilidan olin gan bo‘lib, «sajdagoh» degan ma’noni anglatadi. Mehrob mas jidning Ka’ba (Makka shahri) tomonidagi devori ichiga taxmon shaklida qurilgan joydir. Mehrob islom dinining dastlabki davr laridan har bir masjidda mavjud bo‘lib, u namoz yuzlanib o‘qila digan tomon (qibla)ni belgilash uchun xizmat qiladi. Hozir gi kunda masjidlarning mehrobi Qur’oni karim oyatlari, har xil rangdagi shishalardan foydalanib duradgor ustalar tomonidan ishlov berilgan naqshlar bilan bezatilganligiga guvoh bo‘lishimiz mumkin. Mazkur bezaklardan musulmonlar nafaqat mehrobni, balki, minbarni bezashda ham foydalanadilar. Minbar masjid xonaqohining mehrob devori joylashgan qis mining o‘ng tomonida yoki mehrobning o‘ng tarafidagi bur 220 chakda joylashgan bo‘ladi. Minbar – masjidda imom va’z ayta digan baland joy, keng zinapoyali supa bo‘lib, birinchi minbar baland o‘rindiqli bo‘lgan. Unga Muhammad payg‘ambar (s.a.v.) 628–629yillarda ikki zina orqali chiqib, vahz o‘qiganlari va un da o‘tirganlari ma’lum. Shu yagona minbardan birinchi uch xa lifa foydalangan, faqat Ali davrida Kufada ikkinchi minbar pay do bo‘lgan. Masjid xonaqohining shifti Qur’on oyatlari, Allohning ism – sifatlari hamda iymon kalimasi tushirilgan naqshinkor tasvirlar bilan bezatilgan. Odatda masjidlar qurilgan hudud (shahar, qish loq va mahalla) aholisining soniga qarab jome’ va maxalliy mas jidlarga ajratilgan. Jome’ masjid deganda, islom mamlakatlari da shahar markazidagi yoki nisbatan katta hududdagi asosiy va eng katta bosh masjid tushuniladi. Shu bilan birga, musulmon ja moasi uchun zarur turli xabarlar e’lon qilinadigan, haftalik ju ma, hayit namozlari o‘qiladigan maxsus bino hisoblanadi. Jome’ masjidi tuzilishi guzar (mahalla) masjidlariga nisbatan salobat li bo‘lib, O‘rta Osiyoda uni bir (old yoki yon) tomoni, ikki (janu biy va sharqiy yoki shimoliy va sharqiy) yoki uch tomoni ay von bilan o‘ralgan holatda qurish urf bo‘lgan. Buxoroda birinchi jome’ masjidi 713yilda Qutayba ibn Muslim tomonidan ta’sis etilgan. Jome’ masjidi uchun mahalliy majusiylar ibodatxonasi moslashtirilgan. Masjid arab tilidan olingan bo‘lib, «sajda qilinadigan joy» de gan ma’noni anglatadi. Masjid musulmonlar jamoa bo‘lib namoz o‘qiydigan joy, ibodatxona hisoblanadi. Masjidlar, asosan, kunda lik besh vaqt namozni, juma, hayit va janoza namozlarini ado etish, ramazon oyida xatmona va iftorliklar o‘tkazish, nikoh o‘qish kabi diniy ibodat va marosimlar bajaradigan maskandir. Islom tarixi dagi ilk masjid Muhammad (s.a.v.) payg‘ambar tomonidan 622yi li Madina shahrida barpo etilgan. Bu masjidga «Masjid alQubo» nomi berilgan. 221 Musulmon tomonidan masjidlar «ma’naviyat o‘chog‘i» sifatida ardoqlanadi. Ayniqsa, islom madaniyati shakllanishida quyidagi masjidlarni o‘rni katta hisoblandi: Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|