Dintaniw kk

3. Xa`diysler toplaniwi, ta`rtipke saliniw. Shariat musilman nizamlar jiyindisi. 
Islam dininde ataqli xa`m abiroyli esaplang`an adamlar ta`repinen jetkizilgen xa`diysler 
isenimli dep belgilengen. Xa`diyslerdi jetkergen adamlar arasinda qandaydir uzilis bolg`an bolsa, bul 
xa`diysler guzal, eger xa`diysti jetkizgenler arasinda xurmetke xa`m isenimge ilayiq adamlar kirip 
qalg`an bolsa, bunday xa`diysler isenimsiz dep seaplang`an. Sol sebepten xa`m xa`r bir xa`diys eki 
bo`limnen ibarat. Onin` birinshi bo`liminde usi xa`diysti jetkizgen adamlardin` atlari, bunda 
Muxammed Payg`ambardin` xikmetli so`zlerin o`zi qulag`i menen esitken adamlardin` atlari sanap 
ko`rsetilgen. Ekinshi bo`liminde bolsa xa`diystin` mazmuni keltirilgen. Xa`diyslerdin` alti toplami 
do`retilgen. Olardin` arasinda ekewi –Saxiyx al-Buxoriy xa`m Saxiyx al-Muslim ko`birek 
qa`dirlenedi. Bul alti toplam Saxiyx as-sitta (Alti isenimli toplam) dep ataladi. Olardi toplag`anlarU` 
a`. Imam Abu Allox Muxammad ibn Ismoil ibn Ibroxim ibn Mug`ira ibn Bardazbex al-
Buxoriy (a`9n`/ha`0 jilda Buxarada tuwilg`an, g`o`u`/hw0 jili Samarkandtin` Xartang awilinda 
dun`yadan o`tken). Ol o`miri dawaminda u`00000nan ziyat xa`diys toplag`an xa`m olardin` wg`o`0 
isenimli dep tapqan xa`m Saxiyx al-Buxoriy yamasa Al-Jomi as-Saxiyx dep atalg`an kitabina 
kirgizgen. 
g`. Imom Abu-l-Xusayn Muslim ibn Xajjoj Kushayriy Nishopuriy (g`0g`/ha`w-g`u`a`/hwo`j). 
Ol q00000 xa`diys toplag`an xa`m olardin` a`g`000 G`isenimliG` dep tapqan xa`m G`Saxiyx al-
MuslimG` kitabina kirgizgen. 
q. Imom Abu Dovud Sulaymon ibn Jorud ibn Ashas Sijistoniy (g`0g`/ha`w- g`wo`/hh9)ol 
G`Sunani Abi DovudG` kitabinin` avtori. 
n`. Imom Abu ar-Raxman ibn Ali ibn Shabiy Nasoiy (g`a`o`/hg`o` - g`wq/hhw jj) ol 
G`Sunnani NasoiyG` kitabinin` avtori. 
o`. Imom Abu Abd Allox Muxammad ibn Yusuf ibn Mojja (g`09/hg`- g`wq/hhw jj), ol 
G`Sunain ibn MojjaG` kitabinin` avtori. 
u`. Imom Abu Iso at-Termiziy (g`w9/h9q jili o`lgen). Ol G`Sunnan at-TermiziyG` shig`armasinin` 
avtori. Bul muxaddislar qatarina Abdullox ibn Aburraxmon ad-Dorimiy as-Samarqndiyda (a`ha`/w9h- 
g`o`o`/g`u`9) xa`m qossaq boladi. Ol G`Sunnan ad-DorimiyG` shig`armasin do`retken xa`m xa`diys 
ilimin Samarkandta rawajlandiriwg`a ulken ules qosqan. 
Islam dininin` shia mazxabinda xa`diyslerdi toplaw o`zine ta`n o`zgeshelikleri menen ajiralip 
turadi. Olardin` toplamlari G`AxborG` (xabarlar) dep ataladi. Olar o`zlerinin` imamlarin xa`m en` 
da`slep Alidi xa`mde onin` urug`larin qollap-quwatlaytug`in ulamalardi abirayli dep esaplaydi. Alige 
xa`m onin` urig`larina qarsi gu`resken adamlardan esitken xa`diyslerdi ta`n almaydilar. 
Muxammad al-Qummiy xa`m Muxammed al-Qulayniy ta`repinen du`zilgen xa`diysler topalmi 
shialar ushin en` abirayli toplamlar. Shariat (arabshadan G`tuwri jolG`, G`ilaxiy jolG`, 
G`nizamshiliqG` ma`nislerin an`latadi)- islam diniy xuqiqi, yag`niy ba`rshe musilmanlar ushin
bejeriliwi, majburiy bolg`an nizamlar, xuqiqiy a`dep ko`rsetpeler jiyindisi. Basqa dinlerde shariatqa 
uqsas bolg`an na`rse joq. Shariat xa`m dun`yaliq xa`m diniy talaplardi o`z ishine aladi. Onin` 
ko`rsetpeleri xuqiqiy, a`dep xa`m diniy qatnasiqlarg`a birdey qarasli. Shariat ja`miyettin` xuqiqiy, 
a`dep xa`m diniy turmisin ta`rtipke saliw derek sipatinda islam dininde dinge g`a`rezsiz taraw bolip 

---

esaplanadi. Bug`an –islamnin` ilaxiyat du`ziminde belgili bolg`an ko`plegen ma`selelerdi ja`miyet 
turmisinda a`meliy sin`diriw ko`z qarasinan analiz etiw sebebinen boladi. 
Musilman xuqiqtaniwinda Quran,Xa`diys, Ijmo` xa`m Qiyas shariat derekleri bolip 
esaplanadi. Bul jerde qisqasha tusinik beretug`in bolsaqU` Ijmo`, Quran xa`m xa`diyslerde aniq 
ko`rsetpe berilmegen xuqiqiy ma`selelerdi sheshiwdi usi isler menen shug`illanatug`in arnawli kisiler 
toplanip birden-bir pikiri kelgen turde xu`kim shig`ariw (fatva beriw), Qiyas-Quran, Xa`diys, Ijmo`da 
belgili bir xuqiqiy ma`selege aniq juwap tabilmag`anda, oni usig`an uqsas ma`selege salistiriw joli 
menen xukim shig`ariw. Shariatti jaratiw protsessinde tiykarg`i kategoriyalar belgilep qoyilg`an xa`m 
anaw yamasa minaw a`meller usi kategoriyalarg`a tuwri keldi. Bunday kategoriyalar besew. Olardin` 
eki musilmanlar ta`repinen bejeriliwi sha`rt. Bular pariz xa`m mandub. Pariz xa`dden joqari ma`jburiy 
esaplang`an a`meller, Mandub- ma`jburiy emes, biraq ma`qul, lazim dep esaplanatug`in a`meller. 
Ja`ne eki kategoriya bolip, olar qadag`alang`an tarawlardi o`z ishine aladi. Bular xaram, yag`niy 
xa`dden ra`wishte qadag`alang`an a`meller xa`m ma`kru, yag`niy qadag`alanbag`an, biraq ma`qul 
ko`rilmeytug`in a`meller. 
Son`g`i besinshi kategoriya G`MuxabG` dep ataladi. Muxab –qadag`alanbag`an xa`m ma`qul 
dep belgilenbegen xa`m a`meller. 
Shariatta turmistin` ba`rshe ma`seleleri, atap o`tkende mulk, mulkshilik, miyrasxorliq, miyras, 
qariz, jarima, gerew, shan`araq xa`m neke ma`seleleri, jamiyet ag`zalarinin` ju`ris turis qag`iydalari, 
jinayat ushin belgilengen jaza xa`m basqalar sawlelengen.